«Θα πληρώσουν το τίμημα για την ομορφιά τους αυτά τα φτωχά θηρία. Οι άνθρωποι θέλουν να πιάνουν οτιδήποτε το όμορφο, να το φυλακίζουν και στη συνέχεια να έρχονται κατά χιλιάδες να το παρακολουθούν να αργοπεθαίνει»*.
.jpeg)
Ο Βρετανός συγγραφέας Ντέιβιντ Γκάρνετ έγραψε το βιβλίο "Ένας άνδρας στον ζωολογικό κήπο" σχεδόν έναν αιώνα πριν (το 1924), στηλιτεύοντας την αρπαγή ειδών από το ζωικό βασίλειο και τη μετατροπή τους σε πειθήνια εκθέματα προορισμένα να ψυχαγωγούν τον άνθρωπο-θεατή και να ανακουφίζουν μέσα από τη σημειολογία της λαβωμένης τους δύναμης το αλαζονικό του άγχος να κυριαρχεί πάνω στη φύση και τα υπόλοιπα πλάσματα.
Ζωολογικοί κήποι: μια παλιά ιστορία
Η πρακτική της αιχμαλωσίας των ζώων είναι ριζωμένη στην αρχαιότητα. Αναπτύχθηκε, όμως, ιδιαίτερα την περίοδο της αποικιοκρατίας. Τα ζώα που συλλαμβάνονταν κατά τη διάρκεια μιας πολεμικής εκστρατείας γίνονταν λάφυρα στα χέρια των κατακτητών και μεταφέρονταν σε πρωτεύουσες, όπως το Λονδίνο, για να αποτελέσουν με τη σειρά τους τα σύμβολα της αυτοκρατορικής εξουσίας. Δυστυχώς τίποτα απ’ όλα αυτά δεν είναι απλά μια ντροπιαστική καταγραφή του παρελθόντος, παρά μόνο ένα πρόδρομο καρέ μιας συνέχειας που επεκτείνεται στις μέρες μας. Οι μοντέρνοι ζωολογικοί κήποι, στον πυρήνα τους, αναπαράγουν την ίδια ακριβώς λογική, αναβαπτισμένη σε μια εξευγενισμένη αλλά βαθιά παρελκυστική ρητορική.
Το διαφημιστικό μπαράζ που μας κατακλύζει με την έναρξη του φθινοπώρου προέρχεται από χώρους που αυτοπροσδιορίζονται ως φορείς περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης, που συμβάλλουν κατά δήλωσή τους στην ανάκτηση της επαφής του ανθρώπου με τη φύση, όπου η έννοια «φύση» δεν αναφέρεται στα θερμά κλίματα της Αφρικής, στις ζούγκλες του Αμαζόνιου ή στους μαγευτικούς ωκεανούς του κόσμου, αλλά περιστέλλεται ασφυκτικά σε περιορισμένα αστικά τοπία. Εκεί εξαναγκάζονται να συγχρωτίζονται, σε λίγα τετραγωνικά μέτρα, εξωτικά φλαμίνγκο με άγρια κητώδη και ασιατικούς ελέφαντες, σαν μια «συλλογή ζώων». Τίποτα περισσότερο δηλαδή από το κερδοσκοπικό θέαμα μιας παγκόσμιας βιομηχανίας που μετρά 700.000.000 επισκέπτες σε όλον τον κόσμο και κινείται συχνά στη γκρίζα ζώνη των αδιαφανών συναλλαγών και του λαθρεμπορίου.
Υπολογίζεται ότι κάθε χρόνο διακινούνται στο παγκόσμιο λαθρεμπόριο 4.000.000 πτηνά, 640.000 ερπετά, 40.000 πρωτεύοντα και 350.000.000 τροπικά ψάρια. Κάποια από αυτά καταλήγουν στους ζωολογικούς κήπους, ενώ άλλα βγαίνουν από εκεί (και θανατώνονται**), χαρακτηριζόμενα ως «πλεονάσματα» των προγραμμάτων αναπαραγωγής… Και μέσα, μια κακοσκηνοθετημένη προσομοίωση ζωής.
Η περίπτωση των δελφινιών
Η αιχμαλωσία από μόνη της συνιστά μορφή κακοποίησης των ζώων. Η περίπτωση των δελφινιών είναι από τις πιο χαρακτηριστικές. Αυτά τα ιδιαίτερα εξελιγμένα είδη, ανεπανάληπτης ομορφιάς και ευφυΐας, που εξυμνήθηκαν σε όλους τους αρχαίους πολιτισμούς, μετατρέπονται στα δελφινάρια σε μια καρικατούρα του εαυτού τους.
Η Ελλάδα, μέχρι το 2010, ήταν από τις χώρες που καυχιόταν ότι δεν είχε δελφινάριο. Μετά, άνοιξε το Αττικό Ζωολογικό Πάρκο και μαζί μ’ αυτό ξεκίνησαν τα προβλήματα. Υπήρξαν πολλές καταγγελίες για τον τρόπο που μεταφέρθηκαν τα δελφίνια από τη Λιθουανία στην Ελλάδα, συστάσεις από τη Διεύθυνση Δασών για παύση του δελφιναρίου, απόφαση τον Οκτωβρίου του 2010 για κατάσχεση των 11 τότε δελφινιών. Καμία απόφαση δεν υλοποιήθηκε.
Τον Ιανουάριο του 2015, η Διεύθυνση Αγροτικής Οικονομίας και Κτηνιατρικής της Περιφέρειας Αττικής πραγματοποίησε επιτόπιο έλεγχο στο Αττικό Πάρκο και διαπίστωσε τον θάνατο τεσσάρων δελφινιών, ενός θηλυκού ηλικίας 11 ετών και τριών νεογνών. Το Φεβρουάριο του 2016 γνωστοποιήθηκε ο θάνατος ενός ακόμη δελφινιού. Η ιδιοκτησία του πάρκου, απαντώντας τότε στις επικρίσεις που δεχόταν, ισχυρίστηκε ότι ο θάνατος των δελφινιών δεν σχετιζόταν με την τεχνητή συνθήκη στην οποία ζούσαν. Ωστόσο, από τα έξι δελφίνια που γεννήθηκαν στο δελφινάριο, πέθαναν τα τέσσερα. Πρόκειται για ένα ιδιαίτερα υψηλό ποσοστό θνησιμότητας που δεν συναντιέται εύκολα στη φύση και καταδεικνύει την αποτυχία των προγραμμάτων αναπαραγωγής.
Σ’ αυτά τα προγράμματα, η συγγενής αναπαραγωγή (αιμομιξία) είναι σχεδόν αναπόφευκτη εξαιτίας του περιορισμένου αριθμού του πληθυσμού, και αυξάνει πολύ την πιθανότητα εμφάνισης προβλημάτων υγείας. Ένα από τα δελφίνια που απεβίωσαν στο πάρκο γεννήθηκε με γενετική ανατομική ανωμαλία. Αλλά δύο δελφίνια πέθαναν γιατί απορρίφθηκαν από τη μητέρα τους, συμπεριφορά που επίσης δεν εντοπίζεται συχνά στη φύση. Συμβαίνει κατά κόρον στα δελφινάρια, γιατί τα θηλυκά δεν έχουν διδαχθεί τεχνικές μητρότητας από τις δικές τους μητέρες. Το Αττικό Πάρκο, στην απάντηση που έστειλε στην Ομάδα Προστασίας των Ζώων του ΣΥΡΙΖΑ, που ανακίνησε το θέμα, ανέφερε ότι «φαινόμενα τόσο αποβολής όσο και εγκατάλειψης νεογνών απαντώνται πολύ συχνά στη φύση και ουδεμία σχέση έχουν με την διαβίωση τους σε ελεγχόμενο από τον άνθρωπο περιβάλλον» καθώς και ότι «οι συντάκτες της ανακοίνωσης, είτε εσκεμμένα είτε λόγω ελλιπούς πληροφόρησης, παρέλειψαν να αναφέρουν ότι στο ίδιο διάστημα γεννήθηκαν άλλα τρία δελφίνια τα οποία και χαίρουν άκρας υγείας». Ακόμα, στην ανακοίνωσή του δήλωσε ότι συμμετέχει «με αξιοσημείωτη επιτυχία σε περισσότερα από 60 προγράμματα αναπαραγωγής απειλούμενων και μη ειδών με εντυπωσιακά αποτελέσματα».
«Τα δελφίνια υποφέρουν στα δελφινάρια είτε γεννήθηκαν στη θάλασσα, είτε γεννήθηκαν σε αιχμαλωσία», επισημαίνει στο inside story η Κάκη Πριμηκύρη, κτηνίατρος και μέλος της Πρωτοβουλίας κατά της Αιχμαλωσίας των Κητωδών. «Το DNA τους δεν αλλάζει. Παραμένουν άγρια ζώα που η βιολογική τους οντότητα συνεπάγεται κάποιες συνθήκες για να εξασφαλίζεται η ευζωία τους. Στη θάλασσα κολυμπούν καθημερινά δεκάδες χιλιόμετρα για να βρουν την τροφή τους, να κοινωνικοποιηθούν και να χρησιμοποιήσουν το ηχοεντοπιστικό τους σύστημα (σόναρ). Στη δεξαμενή, όσο μεγάλη κι αν είναι, περιορίζονται σε επαναλαμβανόμενους κύκλους. Στη φύση περνούν το 80% του χρόνου τους στην κατάδυση. Στη δεξαμενή υποχρεούνται να ζήσουν στην επιφάνεια και να μην μπορούν να χρησιμοποιήσουν το σόναρ τους, η συνεχής αντανάκλαση του οποίου στα τοιχώματα της δεξαμενής είναι επώδυνη. Στη θάλασσα τρώνε ζωντανά ψάρια και άλλους οργανισμούς γεμάτους νερό για να ενυδατώνονται. Στο δελφινάριο τρώνε κατεψυγμένα ψάρια. Συχνά αφυδατώνονται και χρησιμοποιούνται τεχνητοί τρόποι ενυδάτωσης. Ο μέσος όρος ζωής τους στα δελφινάρια είναι μικρότερος απ’ ότι στη φύση. Από τα έξι δελφίνια που γεννήθηκαν στο Αττικό Πάρκο μόνο ένα δεν ήταν αιμομικτικό. Τα τέσσερα πέθαναν και μόνο ένα από τα αιμομικτικά ζει», προσθέτει η κα Πριμηκύρη.
Παρόλα αυτά, φέτος το καλοκαίρι το Αττικό Πάρκο ενισχύθηκε με καινούργια δελφίνια. Μεταφέρθηκαν εδώ τέσσερα δελφίνια από το Sarkanniemi της Φιλανδίας που έκλεισε, και δύο από το πάρκο Αστερίξ της Γαλλίας. Τα τέσσερα από αυτά γεννήθηκαν στην αιχμαλωσία, ενώ τα άλλα δύο προέρχονται από μια μεγάλη επιχείρηση σύλληψης που πραγματοποιήθηκε το 1984 στον κόλπο του Μεξικού. Βλέπεις, μπορεί η ιδιοκτησία του Αττικού Πάρκου να καταδικάζει την πρακτική της βίαιης σύλληψης δελφινιών από τη θάλασσα, αλλά δεν είναι η πρώτη φορά που φιλοξενεί κητώδη που προέρχονται από τέτοιες επιχειρήσεις. Και ο Argas, που άνηκε στην πρώτη φουρνιά δελφινιών που ήρθαν από τη Λιθουανία, είχε συλληφθεί σε επιχείρηση στη Μαύρη Θάλασσα τη δεκαετία του ‘90. Σύμφωνα με τα επίσημα δεδομένα, το 25% των δελφινιών που βρίσκονται στα δελφινάρια της Ευρώπης έχουν αρπαγεί από τη θάλασσα, και ενδεχομένως το ποσοστό είναι ακόμα μεγαλύτερο, δεδομένης της απουσίας ελέγχων στην εμπορική διακίνηση αυτών των ειδών.
Ένα διεθνές πρόβλημα
Τη βαναυσότητα της σύλληψης των δελφινιών ανέδειξε με σπαρακτικό τρόπο το 2009 το βραβευμένο με Όσκαρ ντοκιμαντέρ The Cove που αποκάλυψε τη μεγάλη σφαγή δελφινιών που συντελείται κάθε χρόνο στο Ταϊτζί της Ιαπωνίας. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των ακτιβιστών, περίπου 23.000 δελφίνια σφάζονται κάθε χρόνο σ’ αυτόν τον όρμο του θανάτου. Τα δελφίνια μόλις συλληφθούν περνούν από “οντισιόν” των εκπαιδευτών των δελφιναρίων. Επιλέγονται τα πιο όμορφα και τα υπόλοιπα σκοτώνονται για να πουληθεί το κρέας τους. Ένα δελφίνι που σφάζεται για κρέας μπορεί να αποφέρει έως και 500-600 δολάρια. Ένα ζωντανό δελφίνι για δελφινάριο μπορεί να πουληθεί έως και 150.000 ευρώ.
Σε μια συζήτηση που είχα πριν ένα χρόνο με τον ελληνοαμερικάνικης καταγωγής σκηνοθέτη του ντοκιμαντέρ Λούι Ψυχογιό, ήταν κάθετος για τη λειτουργία του δελφιναρίου: «Εμείς οι Έλληνες πρέπει να σεβαστούμε τις ζωές των δελφινιών. Στην αρχαία Ελλάδα θεωρούνταν έγκλημα που τιμωρούνταν με θανατική ποινή το να πληγώσεις ένα δελφίνι, γιατί ο θρύλος έλεγε ότι τα δελφίνια βοηθούσαν τους ναυαγούς να σωθούν. Όταν φυλακίζεις σε μια δεξαμενή ένα δελφίνι που διασχίζει στη θάλασσα 100 μίλια την ημέρα και το αναγκάζεις μέσω της τροφής να δίνει παραστάσεις, αυτό δείχνει περισσότερα για την ηλιθιότητα των ανθρώπων παρά για την ευφυΐα των δελφινιών. Το Αττικό Πάρκο δεν είναι ένα πάρκο για δελφίνια, αλλά μια σκηνή θανάτου για αυτά τα ζώα. Όταν κάποιος πληρώνει ένα εισιτήριο, χρηματοδοτεί επί της ουσίας αυτό το θέαμα της κακοποίησης. Η άποψή μου είναι ότι το δελφινάριο πρέπει να κλείσει».
Παρόμοια άποψη έχει και ο βασικός του συνεργάτης στο ντοκιμαντέρ, Ρικ Ο’ Μπάρι. Ο θρυλικός εκπαιδευτής δελφινιών για την τηλεοπτική σειρά Φλίπερ το δελφίνι έχει εξελιχθεί στον πιο μαχητικό ακτιβιστή κατά της αιχμαλωσίας των ζώων. Αφορμή για να αλλάξει άρδην η κοσμοθεωρία του υπήρξε ένα περιστατικό που ο ίδιος περιγράφει ακόμα με πρωτογενή συγκίνηση: «Μια μέρα η Κάθι κολύμπησε στην αγκαλιά μου, με κοίταξε μέσα στα μάτια, πήρε μιαν ανάσα, βυθίστηκε στον πυθμένα και έμεινε εκεί. Προσπάθησα να την επαναφέρω αλλά ήταν αργά. Για τα δελφίνια, κάθε ανάσα είναι μια συνειδητή προσπάθεια –όχι όπως στους ανθρώπους, που γίνεται αντανακλαστικά– και η Κάθι επέλεξε να μην πάρει την επόμενη ανάσα».
Ο Ρικ Ο’ Μπάρι που κουβαλάει πάντα στο μυαλό του την "αυτοκτονία" της Κάθι, ήρθε στην Αθήνα το 2014 για να διατρανώσει την αντίθεση του στην αιχμαλωσία των ζώων, ενώ στο site του εξέφρασε και τη λύπη του για τη μεταφορά των δελφινιών από τη Φιλανδία στην Αθήνα. Γι’ αυτά τα δελφίνια, με δεδομένο ότι δεν θα μπορούσαν να απελευθερωθούν πλήρως, καθώς έχουν απολέσει δεξιότητες που είναι απαραίτητες στη θάλασσα, υπήρχε μια ελπίδα να περάσουν τα τελευταία χρόνια της ζωής τους σ’ ένα προστατευμένο καταφύγιο, η οποία μάλλον χάθηκε οριστικά.
Πλέον το Αττικό Πάρκο φιλοξενεί συνολικά οχτώ δελφίνια, από τα οποία επτά είναι αρσενικά και μόλις ένα θηλυκό, κάτι που σίγουρα από μόνο του δεν εγγυάται μια ομαλή κοινωνικοποίηση. Επιμένουμε λίγο περισσότερο στο θέμα των δελφινιών, καθώς πέρα από τις πρόδηλες μορφές καταπίεσης που υφίστανται σε συνθήκες αιχμαλωσίας, χρησιμοποιούνται για την επαναφορά του βάρβαρου εθίμου των παραστάσεων με ζώα. Τα δελφίνια στο Αττικό Πάρκο εκτελούν με την υπόδειξη εκπαιδευτών ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα που περιλαμβάνει πηδήματα, στροβιλισμούς στον αέρα, κουνήματα της ουράς, έξοδο στη ράμπα κ.λπ. Το θεσμικό πλαίσιο της Ελλάδας είναι ρητό και με τον νόμο 4039/2012 ορίζει ότι απαγορεύεται η χρησιμοποίηση ζώων σε θεάματα και συναφείς δραστηριότητες. Ωστόσο, η ιδιοκτησία της επιχείρησης κάνει μια δική της –διασταλτική– ερμηνεία της νομοθεσίας και υποστηρίζει ότι δεν πρόκειται για παραστάσεις αλλά για «εκπαιδευτικές παρουσιάσεις».
Οι επιπτώσεις της αιχμαλωσίας
Όλα τα είδη της άγριας ζωής υποφέρουν στους ζωολογικούς κήπους, καθώς αποκομμένα από το φυσικό τους περιβάλλον επί της ουσίας αποφυσικοποιούνται και αντικειμενικοποιούνται. Ζουν απομονωμένα, χωρίς τις πολύπλοκες σχέσεις που διέπουν την κοινωνική τους οργάνωση, σε ένα ανοίκειο και συχνά επιβαρυντικό για την υγεία τους περιβάλλον, χάνουν τις δυναμικές τους ιδιότητες και εγκλωβίζονται σε μια κατάσταση διαρκούς πλήξης.
Η στερεοτυπική συμπεριφορά που συνίσταται στην επανάληψη σταθερών και μονότονων κινήσεων είναι από τα πιο συνηθισμένα συμπτώματα του εγκλεισμού. Στο παρελθόν έχουν κυκλοφορήσει στο διαδίκτυο οπτικά ντοκουμέντα ανείπωτης θλίψης με λιοντάρια και λευκές τίγρεις να πηγαινοέρχονται απεγνωσμένα και άκεφα κατά μήκος των κλουβιών τους στο Αττικό Πάρκο. Εξειδικευμένοι επιστήμονες έχουν εξηγήσει κατά καιρούς ότι η συγκεκριμένη συμπεριφορά υποδηλώνει νευρολογικές διαταραχές και πηγάζει από την ανία που νιώθουν τα ζώα, την έλλειψη συντροφιάς, την σωματική και ψυχοδιανοητική καταπόνηση που έχουν υποστεί.
Απειλή για την βιοποικιλότητα
Η συλλογή ζώων από το οικοσύστημα με σκοπό την αιχμαλωσία αποτελεί μια σοβαρότατη απειλή αφανισμού των ειδών και διατάραξης της βιοποικιλότητας. Η αιχμαλωσία δημιουργεί ξενικά είδη που σε περίπτωση απελευθέρωσης ή διαφυγής συγκροτούν νέους ξενικούς πληθυσμούς που απειλούν τους ενδημικούς. Ο Αρκτούρος έχει καταγράψει στην Ελλάδα περιπτώσεις ξενικών ειδών όπως ο γκριζοπρόσωπος παπαγάλος, οι κόκκινες καραβίδες, οι αμερικάνικες πέστροφες, διάφορα ξενικά είδη ερπετών, το αμερικάνικο μινκ κ.λπ. Επιπλέον, η αλόγιστη χρήση προγραμμάτων αναπαραγωγής αιχμάλωτων πληθυσμών δημιουργεί τα λεγόμενα "πλεονάσματα", όπου τα ζώα που "πλεονάζουν" οδηγούνται σε θανάτωση, εγκατάλειψη, εμπορικές συναλλαγές και λαθρεμπόριο.
«Εμείς είμαστε κάθετα και με όλους τους τρόπους αντίθετοι στους ζωολογικούς κήπους. Τα ζώα στερούνται τον ζωτικό τους χώρο και εκτίθενται διαρκώς στην ανθρώπινη παρουσία. Στρεσάρονται και αναπτύσσουν στερεοτυπικές συμπεριφορές. Παλιότερα μάλιστα είχαμε ένα περιστατικό αρκούδας που γέννησε στο Αττικό Πάρκο και δεν εξελίχθηκε ομαλά, καθώς ένα αρκουδάκι πέθανε», δηλώνει ο υπεύθυνος επικοινωνίας του Αρκτούρου Πάνος Στεφάνου. Η οργάνωση και εν γένει το φιλοζωικό κίνημα πέτυχαν πέρσι μια σημαντική νίκη. Συγκέντρωσαν 30.000 υπογραφές που απαιτούσαν την απομάκρυνση των λύκων και των αρκούδων από τον Ζωολογικό Κήπο Θεσσαλονίκης. Το δημοτικό συμβούλιο της πόλης έκανε δεκτό το αίτημα και αποφάσισε τη μετατροπή του Ζωολογικού Κήπου σε πάρκο με οικόσιτα ζώα. Οι δύο λύκοι και οι δύο αρκούδες μεταφέρθηκαν στα καταφύγια του Αρκτούρου στις Αγραπιδιές και το Νυμφαίο.
Ο κ. Στεφάνου μας μίλησε γι’ αυτή την εμπειρία: «Οι αρκούδες ζούσαν σ’ ένα μικρό περιφραγμένο χώρο από πέτρα και ήταν διαρκώς εκτεθειμένες στην ανθρώπινη παρουσία. Η μία για κάποιες ώρες την ημέρα ακουμπούσε το κεφάλι της στον τοίχο. Η προσαρμογή τους στο καταφύγιο δεν ήταν αυτόματη. Τον πρώτο μήνα δεν απομακρύνονταν από το σημείο που τις τοποθετήσαμε. Σταδιακά άρχισαν να εξερευνούν τον υπόλοιπο χώρο. Εμείς οργανώνουμε ξεναγήσεις στο καταφύγιο με τρόπο, όμως, που σέβεται τα ζώα. Ενημερώνουμε τους ανθρώπους ότι μπορεί να μη τα δουν καν κατά την ξενάγηση, γιατί η αρκούδα μπορεί να επιλέξει να μην εμφανιστεί».
Αντιπαιδαγωγικό έργο
Αυτό που αντιτείνουν οι υπεύθυνοι των ζωολογικών κήπων, όχι μόνο του Αττικού Πάρκου αλλά παντού, είναι ότι επιτελούν ένα εκπαιδευτικό έργο. Γι’ αυτό και κάθε χρόνο τέτοια περίοδο επιδιώκουν να προσελκύσουν γονείς και κυρίως σχολεία για να οργανώσουν εκδρομές. Συγκεκριμένα για τα προγράμματα του Αττικού Πάρκου με δελφίνια, ο διευθυντής Ζαν Ζακ Λεσουέρ είπε στο inside story: «Γνωρίζουμε πως οι επισκέπτες μας τείνουν να νοιάζονται περισσότερο και βαθύτερα για τα ζώα μετά από βιωματικές εμπειρίες με ζώα που εκφράζουν φυσικές συμπεριφορές, σε παρουσιάσεις όπως η δική μας. Πάνω από το 70% των επισκεπτών μας έρχονται με τη θέληση να μάθουν, και πάνω από το 94% των εκπαιδευτικών που παρακολούθησαν την παρουσίαση των δελφινιών παραδέχθηκαν τον εκπαιδευτικό της χαρακτήρα». Για το ακριβές περιεχόμενο των παραστάσεων, ο κ. Λεσουέρ διευκρινίζει ότι «τα δελφίνια κατά τη διάρκεια της παρουσίασης επιδεικνύουν φυσικές συμπεριφορές που επιβραβεύονται από τους φροντιστές τους. Στον χώρο δεν χρησιμοποιούνται μπάλες ή χούλα-χουπ. Οι εκπαιδευτικές πληροφορίες που δίνονται κινούνται γύρω από τη φυσιολογία τους και τις απειλές που αντιμετωπίζουν στη φύση. Στην είσοδο του τμήματος Θαλάσσιων Θηλαστικών βρίσκονται αναρτημένες πληροφορίες σχετικά με αυτά, τις οποίες οι επισκέπτες μας καθημερινά διαβάζουν. Δεχόμαστε συχνά συγχαρητήρια για τη δουλειά, το σεβασμό και τη φροντίδα που παρέχουμε στα ζώα που έρχονται σε εμάς. Στόχος μας είναι να συνεχίσουμε να εμπλουτίζουμε με γνώσεις και συναισθήματα την καρδιά και τον νου των εκατοντάδων χιλιάδων επισκεπτών μας απέναντι σε αυτά τα ευαίσθητα και συναισθανόμενα όντα».
Από πού όμως στ’ αλήθεια προκύπτει ότι αν τα παιδιά παρακολουθήσουν δελφίνια προορισμένα να ζουν στη θάλασσα να βρίσκονται περιορισμένα σε μια πισίνα, ή άγρια ζώα να στέκονται θλιμμένα πίσω από τα κάγκελά τους ή να εκπληρώνουν ψυχαναγκαστικά το φαντασιακό μιας χαριτωμένης και άβουλης ύπαρξης, αποκτούν ένα ολοκληρωμένο σύστημα αξιών για τη σχέση τους με τη φύση και τα ζώα; Από πουθενά, μάλλον. Δεν υπάρχει καμία επιστημονική μελέτη που να αποδεικνύει ότι τα παιδιά που επισκέπτονται ζωολογικούς κήπους αποκτούν αυξημένα αντανακλαστικά οικολογικής ευαισθητοποίησης. Αντίθετα, τα παιδιά μ’ αυτό τον τρόπο εξοικειώνονται με την εικόνα της αιχμαλωσίας, παίρνουν προσλήψεις των ζώων απογυμνωμένες από το φυσικό τους περιβάλλον, και μαθαίνουν ότι η αλληλεπίδρασή μας με τα ζώα διαμεσολαβείται από το απόκομμα ενός εισιτηρίου. Δημιουργούν στρεβλές απεικονίσεις για την φύση, ότι η τίγρης για παράδειγμα –αυτό το μεγαλοπρεπές αιλουροειδές της ασιατικής ηπείρου που χρειάζεται ζωτικό χώρο 60-100 τετραγωνικών χιλιομέτρων– μπορεί να ζει σε ένα ξερό οικόπεδο τεσσάρων μέτρων, ότι ο γύπας –που η μορφολογία του είναι διαμορφωμένη για να μένει επί ώρες στον αέρα– μπορεί να περνάει τη ζωή του σε μια καθηλωμένη συνθήκη. Εμπεδώνεται εν τέλει η κουλτούρα που αποϋποκειμενοποιεί τα ζώα, τα υποβιβάζει σε κατώτερες οντότητες και τα θέτει στην υπηρεσία της ανθρώπινης περιέργειας και διασκέδασης, με απώτερο σκοπό το οικονομικό όφελος.
Ο παιδικός σταθμός-νηπιαγωγείο «Τα Καινούργια Μπαλόνια» βραβεύτηκε, το 2014, για το πρόγραμμα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης που εφαρμόζει. Ζητήσαμε από τη διευθύντριά του, Βούλα Ηλιάσκου, να μας αναλύσει τη βασική στρατηγική του προγράμματος: «Εμείς εκπονούμε ένα δομημένο πρόγραμμα που εδράζεται στις έννοιες της ελευθερίας και του δικαιώματος στη ζωή. Θέλουμε τα παιδιά να αγαπήσουν τη φύση και να συνειδητοποιήσουν ότι είμαστε κρίκοι στην αλυσίδα της ζωής, συγκάτοικοι στο κοινό μας σπίτι που είναι η γη. Γι’ αυτό κάνουμε εκδρομές σε φυσικούς βιότοπους, όπως είναι η λίμνη Κερκίνη ή σε καταφύγια όπως το Νυμφαίο. Επίσης, σε συνεργασία με φιλοζωικές και επιστημονικές οργανώσεις συμμετέχουμε σε απελευθερώσεις ζώων. Η πιο πρόσφατή μας εμπειρία ήταν η απελευθέρωση μιας θαλάσσιας χελώνας στο Σούνιο. Είναι από τα πιο συγκινητικά βιώματα των παιδιών. Όλη τη χρονιά μιλάνε γι’ αυτό», υποστηρίζει στο inside story.
Η απουσία του κράτους
Υπάρχουν πράγματι εναλλακτικές που οξύνουν την γνώση για τη φύση, και εγκαθιδρύουν μιαν αντίληψη σεβασμού. Ακόμα και τα ντοκιμαντέρ είναι προτιμότερα από την επίσκεψη σε μιαν άτυπη και υπαίθρια φυλακή, όπου τα ζώα γίνονται άνευρα στοιχεία ενός φωτογραφικού φόντου. Το πρόβλημα όμως δεν είναι μόνο οι ιδιοκτήτες των ζωολογικών κήπων, που πιστεύουν ή ισχυρίζονται ότι έχουν καλές προθέσεις. Το πρόβλημα είναι το καταστατικό πλαίσιο και η εφαρμογή του.
Η ελληνική κυβέρνηση έχει επιλέξει να απαντήσει στις καταγγελίες και τα ερωτήματα που αρθρώνονται, με μια βολική "πολυχρωμία". Το Υπουργείο Παιδείας τον Ιανουάριο του 2016 με εγκύκλιό του προς τις αρμόδιες υπηρεσίες για τις σχολικές εκδρομές ζήτησε «την αποφυγή χώρων στους οποίους βρίσκονται ζώα σε αιχμαλωσία με σκοπό την εμπορική τους εκμετάλλευση, καθώς αυτό δεν συνάδει με τις γενικές αρχές της εκπαίδευσης». Επικοινωνήσαμε με τον σύμβουλο του υπουργού για θέματα Πολιτισμού, Δικαιωμάτων και Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, Θέμη Δημητρακόπουλο, που υπερθεμάτισε στη συγκεκριμένη απόφαση: «Ανακαλύψαμε ότι πραγματοποιούνταν σχολικές εκδρομές όχι μόνο σε ζωολογικούς κήπους αλλά και σε εκτροφεία θηραμάτων, και στα γουναράδικα στην Καστοριά και αλλού. Είναι εντελώς αντιπαιδαγωγικό τα παιδιά να επισκέπτονται αιχμάλωτα ζώα, τα οποία μάλιστα υποχρεώνονται να κάνουν νούμερα, όπως τα δελφίνια. Δεν συμμορφώθηκαν όλα τα σχολεία, αλλά υπήρχε ανταπόκριση. Το δικό μας υπουργείο θα συνεχίσει συστάσεις στην ίδια λογική. Δυστυχώς το υπουργείο Περιβάλλοντος έχει έτοιμο νομοσχέδιο που απαγορεύει την αιχμαλωσία των ζώων και το κρατάει στο συρτάρι του».
Είχα υπόψη μου αυτό το περιβόητο συρτάρι. Η Πρωτοβουλία κατά της Αιχμαλωσίας των Κητωδών έχει υποστηρίξει πολλές φορές δημόσια ότι έχει καταθέσει στο υπουργείο όλες τις σχετικές επεξεργασίες. Προσωπικά, όταν απευθύνθηκα τον Φεβρουάριο του 2015 στον νεοδιορισθέντα τότε αναπληρωτή υπουργό Περιβάλλοντος Γιάννη Τσιρώνη είχε παραδεχτεί ότι ο νόμος 4039/2012 δεν είχε εφαρμοστεί στην περίπτωση του Αττικού Πάρκου και είχε δεσμευτεί για ισχυροποίηση της υπάρχουσας νομοθεσίας με την απαγόρευση της αιχμαλωσίας των κητωδών. Στην καινούργια μας συνομιλία πριν λίγες μέρες δεν ήταν εξίσου ξεκάθαρος. «Υπάρχει ένα κενό για το τι σημαίνει ένα δελφίνι που γεννήθηκε στην αιχμαλωσία. Είναι σύνθετο ζήτημα. Δεν είναι μόνο δική μας αρμοδιότητα το ζήτημα. Είναι και του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης. Επίσης δεν έχουμε τους ελεγκτικούς μηχανισμούς για να το παρακολουθήσουμε. Δεν υπάρχει μια αρχή που να πιστοποιεί ότι το πρόγραμμα στο δελφινάριο είναι παράσταση, πράγμα που είναι κοινό μυστικό. Δουλεύουμε πάνω σ’ ένα νομοθετικό πλαίσιο με επίκεντρο την ευζωία. Θέλει χρόνο και έρευνα. Κινδυνεύεις αν βγάλεις κάτι πολύ αυστηρό, να κλείσεις όλους τους ζωολογικούς κήπους», δήλωσε αυτή τη φορά. Εξάλλου, το ίδιο υπουργείο έσπευσε τον Ιούνιο να εγκρίνει τους περιβαλλοντικούς όρους του Αττικού Πάρκου.
Το Αττικό Πάρκο βέβαια, με δημόσιες ανακοινωσεις του έχει διαψεύσει τα όσα του επιρριπτονται. Ενδεικτικά, για την εγκύκλιο του Υπουργείο Παιδείας μίλησε «για ατυχή επιστολή και προϊόν πλάνης», για την ερώτηση του βουλευτή Γιώργου Δημαρά σχετικά με την εφαρμογή του νόμου 4039/2012 έκανε λόγο για «μια συστηματική χρόνια προσπάθεια δυσφήμισης του Αττικού Ζωολογικού Πάρκου, υποκινούμενη από μια συγκεκριμένη μειοψηφική ομάδα», ενώ επιμένει πάντα ότι το πρόγραμμα των δελφινιών είναι «εκπαιδευτικό». Είναι προφανές ότι αυτή η επιμέρους εκδοχή της κυβερνητικής «δημιουργικής ασάφειας» δημιουργεί το απαραίτητο υπόβαθρο για πολλαπλές αναγνώσεις του νόμου, ενδεχομένως και για αυθαιρεσίες και σίγουρα δεν φέρνει κοντά την προοπτική να σταματήσει η αναπαραγωγή αιχμάλωτων ζωών και τα ζώα αυτά να μεταφερθούν σ’ ένα προστατευμένο περιβάλλον περίθαλψης, μακριά από την αδιακρισία και την καταπίεση.
Πρόκειται όμως για ένα θέμα λιγότερο νομικό και περισσότερο ηθικό, που διανοίγει στην πραγματικότητα ένα πολύ αργοπορημένο ερώτημα δυνητικότητας, αν δηλαδή μετά από τόσους αιώνες ασυδοσίας πάνω στη φύση και εργαλειακής εκμετάλλευσης των υπόλοιπων πλασμάτων, μπορούμε να ξεκινήσουμε μια συλλογική διαδικασία εξιλέωσης, να οραματιστούμε ένα ενδεχόμενο ελευθερίας και συνύπαρξης.
Μαρία Λούκα****, 7 Σεπτεμβρίου 2016 at https://insidestory.gr/article/aihmalota-zoa?check_logged_in=1
*Βλ. photo at https://www.facebook.com/media/set/?set=a.382373171807647&type=3 (Fb)
**https://antizoos.blogspot.com/2014/02/happy-dogs-world-9-ii-2014.html
***[βλ. δελφίνια -- dfe.ngo/cetacean-welfare/ -- http://dfe.ngo/wp-content/uploads/2018/04/Captive-Cetacean-Welfare-Factsheet.pdf]
****Τρία δημοσιεύματα της Μαρίας Λούκα για τα δελφίνια: ΤΟ ΒΗΜΑ (2015), inside story (2016), VICE (2018)
Σημ: Λεπτομέρειες για όλους τους θανάτους δελφινιών στο Αττικό Πάρκο μπορείτε να διαβάσετε εδώ. Και όλες τις αναρτήσεις για δελφίνια (που έχουν αποκλειστεί από το Fb) εδώ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου