Το εφιαλτικό παρασκήνιο των ιχθυοκαλλιεργειών στην Ισλανδία και όχι μόνο

Tον Νοέμβριο του 2023, η Ισλανδή μουσικός Bjork κυκλοφόρησε ένα τραγούδι για να ενισχύσει  τον αγώνα που, τα τελευταία χρόνια, διεξάγεται στην πατρίδα της, την Ισλανδία, ενάντια στα τεραστίων διαστάσεων ιχθυοτροφεία σολομού που λειτουργούν στη χώρα. 

Στην προσωπική της ιστοσελίδα, μπορεί κανείς να διαβάσει πως όλα τα έσοδα που θα προκύψουν από την πώληση του τραγουδιού θα διατεθούν για την υποστήριξη ακτιβιστών, διαδηλωτών και οργανώσεων που προσπαθούν να σταματήσουν την δράση επιχειρηματικών συμφερόντων που βλάπτουν την άγρια ζωή.

Σε μήνυμα που έκανε τον γύρο του κόσμου, η Bjork εξηγεί στους φίλους και θαυμαστές της πως η βιομηχανική εκτροφή σολομού είναι μια δραστηριότητα "φρικτή για τα ψάρια και επιβλαβής για το περιβάλλον", συμπληρώνοντας ότι "ο εκτρεφόμενος σολομός βιώνει βασανιστική ταλαιπωρία μέχρι την ημέρα της θανάτωσής του, και αυτό είναι ένα φαγητό που περιέχει μεγάλες ποσότητες πόνου". 

Την ίδια εποχή το γερμανικό περιοδικό Spiegel έδωσε στη δημοσιότητα μια φωτογραφία που ήρθε να φέρει στην επιφάνεια αυτό που πραγματικά κρύβεται στα τεράστια υποθαλάσσια κλουβιά, μέσα στα οποία ζουν φυλακισμένοι εκατομμύρια σολομοί. Κατά τη διάρκεια μιας κατάδυσης σε ένα από τα φιόρδ της Ισλανδίας, μια φωτογράφος της θαλάσσιας ζωής (η Veiga Gretarsydottir) ήρθε αντιμέτωπη με ένα τρομακτικό πλάσμα που όμοιό του δεν είχε ξαναδεί στα νερά της χώρας. Περιγράφοντας την εμπειρία της στους δημοσιογράφους, είπε για το ψάρι που βρισκόταν απέναντί της: "Το αριστερό του μάτι δεν φαινόταν, το στόμα του ήταν ορθάνοιχτο, και το πρόσωπό του ήταν πρησμένο, γεμάτο ουλές και άγρια τραυματισμένο από τις θαλάσσιες ψείρες και τα βακτήρια που είχαν φάει ένα μεγάλο μέρος από τις σάρκες του. Ήταν σαν να κολυμπούσε μπροστά μου ένα πτώμα, μόνο που αυτός ο σολομός ήταν ζωντανός, ήταν ένα από τα χιλιάδες 'ψάρια-ζόμπι' που είχαν δραπετεύσει από τα τεράστια κλουβιά όπου ζούσαν μέσα σε άθλιες συνθήκες, στοιβαγμένα από ανθρώπους που το μόνο που τους ενδιαφέρει είναι το κέρδος". 

Μετά τον σάλο που προκάλεσε η αποκάλυψη των "σολομών-ζόμπι" και τις διαδηλώσεις στο Ρέικιαβικ, η νορβηγική εταιρεία που διαχειρίζεται τις ιχθυοκαλλιέργειες αναγκάστηκε να παραδεχτεί ότι περίπου ένα εκατομμύριο παραμορφωμένοι σολομοί ανασύρθηκαν από την θάλασσα* νεκροί ή βαριά προσβεβλημένοι από παράσιτα (sea lice - ψείρα της θάλασσας)**. 

Σήμερα, πολλοί Ισλανδοί ανησυχούν τόσο για τις άγνωστες νόσους που πλήττουν τα παχυνόμενα ψάρια όσο και για την καταστροφή που οι ιχθυοκαλλιέργειες προκαλούν στο οικοσύστημα της χώρας, με ανεπανόρθωτες βλάβες στους γηγενείς πληθυσμούς ψαριών. Περίπου τα δύο τρίτα των Ισλανδών δηλώνουν αντίθετοι με τις επιχειρήσεις εκτροφής ψαριών στα ανοιχτά των ακτών τους. Το τελευταίο διάστημα, μια συζήτηση, σχετική με τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις της ταχύτατα αναπτυσσόμενης δραστηριότητας των ιχθυοκαλλιεργειών, έχει ανοίξει και σε πολλές άλλες χώρες του κόσμου, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα.  [...] 

Στις ιχθυοκαλλιέργειες, τα ψάρια αναγκάζονται να ζουν κάτω από έντονα στρεσσικές συνθήκες (συνωστισμός,  ανεπιθύμητες αλληλεπιδράσεις, χειρισμοί από ανθρώπους) και είναι επιρρεπή σε ασθένειες. Ακριβώς όπως τα γουρούνια και τα κοτόπουλα, έτσι και τα ψάρια περνούν μια ζωή γεμάτη πόνο και ταλαιπωρία. Έρευνες ιχθυολόγων έχουν δείξει ότι ο τρόπος με τον οποίο τα ψάρια αντιμετωπίζουν το στρες δεν διαφέρει από εκείνον των ανθρώπων και των άλλων χερσαίων σπονδυλωτών, και ότι τα ψάρια δεν υστερούν σε συναισθήματα και νοημοσύνη, ξεπερνώντας κατά πολύ αυτό που κάποτε πιστεύαμε. 

Ο ειδικός στη συμπεριφορά των ψαριών Dr Culum Brown έχει δηλώσει πως τα ψάρια είναι πιο έξυπνα από ότι φαίνεται, και πως οι γνωστικές τους δυνατότητες είναι εφάμιλλες με εκείνες των ανώτερων σπονδυλωτών. Πρόσφατες επιστημονικές μελέτες καταδεικνύουν πως τα ψάρια που εκτρέφονται σε ιχθυοκαλλιέργειες βιώνουν βαριά κατάθλιψη και οδηγούνται στην παραίτηση από όλα, ακόμη και από την θέληση για ζωή. Πολλά από αυτά  είναι καχεκτικά ή παραμορφωμένα και επιπλέουν άψυχα στην επιφάνεια των δεξαμενών [...] 

Μελετώντας τα δεδομένα, δεν είναι δύσκολο να αντιληφθεί κανείς πως το πρόβλημα των ιχθυοκαλλιεργειών δεν είναι μόνο περιβαλλοντικό αλλά και ηθικό. Η κακοποίηση υποτίθεται ότι παρέχει σε περισσότερους ανθρώπους την δυνατότητα να τρώνε περισσότερα και φθηνότερα ψάρια, όμως το αφήγημα παρουσιάζει ένα επικίνδυνο για τη βιωσιμότητα των θαλασσών και του πλανήτη κενό: Αν και οι ιχθυοκαλλιέργειες παρουσιάζονται τα τελευταία χρόνια ως λύση για την υπεραλίευση των άγριων αποθεμάτων στις θάλασσες και στους ωκεανούς, στην πραγματικότητα τείνουν να αυξήσουν το πρόβλημα, καθώς πολλά από τα είδη που εκτρέφονται είναι σαρκοφάγα και τρέφονται με ψάρια που αλιεύονται από το θαλάσσιο περιβάλλον. Υπολογίζεται πως πάνω από 450 δισεκατομμύρια ψάρια αλιεύονται κάθε χρόνο για την παρασκευή ιχθυοτροφών με τις οποίες θα παχυνθούν τα ψάρια εκτροφής. Στην περίπτωση της Ισλανδίας, είναι χρήσιμο να γνωρίζει κανείς πως ένας σολομός ιχθυοκαλλιέργειας, για να φτάσει στο βάρος που απαιτείται ώστε να βγει στην αγορά, θα έχει καταναλώσει τουλάχιστον 500 ψάρια. 

Στην Ελλάδα, έντονες είναι οι αντιδράσεις από κατοίκους περιοχών στις οποίες φιλοξενούνται εγκαταστάσεις ιχθυοκαλλιεργειών, καθώς η επέκτασή τους αναμένεται να έχει επιπτώσεις τόσο στον τουρισμό όσο και στο περιβάλλον. Οι αντιδράσεις αναμένεται να πυκνώσουν, καθώς το Πολυετές Εθνικό Στρατηγικό Σχέδιο για την ανάπτυξη των ιχθυοκαλλιεργειών προβλέπει πως οι εκτάσεις που καταλαμβάνονται από αυτές θα αυξηθούν, από 9.800 στρέμματα, σε 240.000 σε ολόκληρη τη χώρα (24πλάσια επέκταση).

Πηγή: Άρθρο του Πέτρου Κατσάκου με τίτλο "Ψάρια-ζόμπι στο πιάτο μας", στην εφημερίδα Αυγή και τις "Ιστορίες χωρίς φωνή" + επιλεκτικές αναφορές στα hyperlinks

*https://www.theguardian.com/environment/2023/nov/03/sea-lice-outbreak-icelandic-salmon-farm-welfare-disaster-footage-shows 

**https://www.nhm.ac.uk/discover/the-problem-of-sea-lice-in-salmon-farms.html, https://www.nationalgeographic.com/science/article/farmed-salmon-decimate-wild-populations-by-exposing-them-to-parasites, https://beyondpesticides.org/dailynewsblog/2022/04/ocean-health-first-reports-of-salmon-lice-resistance-in-the-pacific-ocean-threatens-local-ecosystems/