Εκτός από την συμμόρφωση προς τους κανόνες καλής συμπεριφοράς (η οποία επί του παρόντος τουλάχιστον δεν μας ενδιαφέρει) ως αξιοπρέπεια ορίζεται η αίσθηση που έχει ένας άνθρωπος όταν οι άλλοι τον σέβονται και όταν ο ίδιος νοιώθει ότι έχει κάποια αξία.
Στα αγγλικά η λέξη dignity προέρχεται από το λατινικό dignitas που σημαίνει worthiness, δηλαδή αξία, και ορίζεται ως το δικαίωμα ενός ανθρώπου να δέχεται σεβασμό και ηθική μεταχείριση. Μήπως όμως έχουν και τα ζώα αξιοπρέπεια και, αν ναι, τι ακριβώς μπορεί να σημαίνει αυτό;
"Έχουν και τα ζωα αξιοπρεπεια;", αναρωτιέται ο Marc Bekoff**** στο Psychology Today, τον περασμένο Οκτώβριο, και γράφει:
<< Συχνά οι άνθρωποι λένε πως πρέπει να μεταχειριζόμαστε τα ζώα με αξιοπρέπεια, δεν καθορίζουν όμως ακριβώς τι σημαίνει αυτό. Και γω, πολλές φορές, αναρωτιέμαι γιατί, αν και ξέρω τι σημαίνει, δυσκολεύομαι να το διατυπώσω με ακρίβεια. Κι όταν πιεστώ, συχνά λέω πως το να έχει κάποιος -είτε άνθρωπος, είτε ζώο- αξιοπρέπεια σημαίνει ότι δικαιούται σεβασμό για την απόλυτη εγγενή**** του αξία, για αυτό που πραγματικά είναι.
Καθώς η αξιοπρέπεια των ζώων είναι ανάμεσα στα βαθύτερα ενδιαφέροντα μου, ενθουσιάστηκα όταν είδα ένα βιβλίο αφιερωμένο αποκλειστικά στο θέμα αυτό, επιμελημένο από την Melanie Challenger, με πρόλογο της Jane Goodall και τίτλο Animal Dignity: Philosophical Reflections on Non-Human Existence. Σ' ένα βαθειά στοχαστικό βιβλίο - ορόσημο, ειδικοί από διαφορετικούς κλάδους, κοινωνικές ομάδες και πολιτισμούς, τοποθετούνται πάνω σ' αυτό το τόσο σημαντικό θέμα. Ας δούμε τι λέει για αυτήν την πολύπλευρη προσέγγιση η ίδια η Melanie Challenger:
Marc Bekoff: Γιατί συγκεντρώσατε δοκίμια για την Αξιοπρέπεια των Ζώων;
Melanie Challenger: Πάει καιρός, από το 2016 -17, που με τριγυριζεί αυτή η ιδέα. Προέκυψε από την μελέτη για την έννοια της ανθρώπινης αξιοπρέπειας με αφορμή το βιβλίο μου How to Be Animal, όπου είδα ότι η αξιοπρέπεια εμπεριέχει κάτι πολύ αληθινό σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο σχετιζόμαστε μεταξύ μας. Όμως η αξιοπρέπεια είναι κάτι πάνω και πέρα από την προσωπικότητα, και δεν μπορεί ούτε και θα έπρεπε να βασίζεται μόνο στα εξαιρετικά ανθρώπινα γνωρίσματα. Έτσι σκέφτηκα πως η αξιοπρέπεια είναι μια έννοια που πρέπει να συσχετιστεί και με άλλα ζώα, τόσο για να αποτυπώσει την σπουδαιότητα ενός ριζικού σεβασμού, όσο και για να αναγνωρίσει τους τρόπους με τους οποίους η δυναμική της εξουσίας μπορεί να αφήσει τα πιο ευάλωτα άτομα έκθετα στην υποτίμηση. Η αναγνώριση της έννοιας της αξιοπρέπειας μπορεί να συμβάλει σε έναν πιο θετικό τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουμε ο ένας τον άλλον, και επίσης μπορεί να συμπεριληφθεί στους ηθικούς και νομικούς κώδικες, ούτως ώστε να συμβάλει στην πρόληψη της κακοποίησης. Αρχικά σκέφτηκα ότι θα μπορούσα γράψω ένα βιβλίο από μόνη μου, γρήγορα όμως κατάλαβα ότι θα ήταν πολύ καλύτερα να συγκεντρώσω σε αυτό τις απόψεις ειδικών από διάφορους τομείς, πολιτισμούς, και ερευνητικούς κλάδους. Εύχομαι και ελπίζω ότι το συνολικό αποτέλεσμα είναι κάτι περισσότερο από το άθροισμα των μερών του.
MB: Πώς σχετίζεται αυτό το βιβλίο με τους υποκείμενους τομείς των ενδιαφερόντων σας;
MC: Βασικά εγώ είμαι συγγραφέας θεμάτων τόσο ρεαλιστικού όσο και καλλιτεχνικού περιεχομένου. Ως προς τα ρεαλιστικά θέματα, με απασχολεί η ιστορία των ιδεών του ζωντανού κόσμου, όπως και η ιστορία και φιλοσοφία της επιστήμης. Με γοητεύει ιδιαίτερα η φύση και η αξία της ζωής. Αυτή η έρευνα με οδήγησε στον τομέα της βιοηθικής και επί του παρόντος είμαι αναπληρώτρια πρόεδρος στον εθνικό φορέα βιοηθικής του Ηνωμένου Βασιλείου, το Nuffield Council.
MB: Ποιο είναι το αναγνωστικό κοινό στο οποίο στοχεύετε;
MC: Το βιβλίο είναι υβριδικό, και η απάντηση σε αυτό το ερώτημα είναι λιγάκι θέμα τύχης. Από τη μια περιέχει προσωπικά δοκίμια και ποιήματα που είναι βατά για τον καθένα, και από την άλλη μερικά κεφάλαια περισσότερο επιστημονικά. Θέλαμε να το κάνουμε όσο γίνεται πιο προσιτό για το κοινό, παράλληλα όμως να εμβαθύνουμε σε επιστημονικά θέματα. Θελαμε επίσης να αποδώσουμε σωστά την ουσία της έννοιας της αξιοπρέπειας, όπως αυτή περιγράφεται σε διάφορες συνταγματικές διατάξεις, στα νομικά μας συστήματα και στην καθημερινή ζωή. Αυτό επιχειρήσαμε να αποτυπώσουμε στον όλο σχεδιασμό και ύφος του βιβλίου.
MB: Ποια είναι μερικά από τα θέματα που περιλαμβάνονται στο βιβλίο σας και μερικά από τα κυριότερα μηνύματα σας;
MC: Το βιβλίο περιλαμβάνει τέσσερεις κύριες ενότητες. Πρώτα δίνουμε τον ορισμό της αξιοπρέπειας των ζώων. Αποτελεί κοινή πεποίθηση ότι η αξιοπρέπεια είναι αποκλειστικά ανθρώπινη ιδιότητα. Το μεγαλύτερο κομμάτι του πρώτου μέρους του βιβλίου έρχεται να αντιπαρατεθεί σε αυτήν ακριβώς την ιδέα. Στην δεύτερη ενότητα εξετάζουμε σε τι συνίσταται η ουσία της αξιοπρέπειας των ζώων. Ως προς αυτό, υπάρχει ομοφωνία στο ότι η αξιοπρέπεια έχει πάντοτε να κάνει με μια ορισμένη ηθική στάση που εμπεριέχει σεβασμό. Πολλές φορές, ο όρος αξιοπρέπεια χρησιμοποιείται αναφορικά με μια αδικία που συνίσταται στην απόσυρση αυτού του σεβασμού. Αυτό το βλέπουμε όταν οι άνθρωποι υφίστανται υποτιμητική μεταχείριση, σαν να είναι πράγματα χωρίς αξία. Όταν αναγνωρίσουμε αυτήν την κρίσιμη σχέση της αξιοπρέπειας με την έλλειψη σεβασμού, την ταπείνωση και την υποτίμηση, αρχίζουμε να καταλαβαίνουμε πως σχετίζεται με την γλώσσα, την απεικόνιση, και την νομοθεσία που αντιμετωπίζει τα ζώα ως αντικείμενα, "ζωικό κεφάλαιο" η παράσιτα. Στην τρίτη ενότητα εξετάζουμε την έννοια της αξιοπρέπειας στους διάφορους πολιτισμούς, από το "ubuntu" των Αφρικανών μέχρι το Ινδικό "prana". Το τελευταίο μέρος του βιβλίου καταπιάνεται με το όφελος που θα μπορούσε να επιφέρει η αναγνώριση της αξιοπρέπειας στα άλλα είδη. Κατά πόσον θα μπορούσε η έννοια της αξιοπρέπειας να περιληφθεί στις διάφορες νομικές διατάξεις η συντάγματα; Κατά πόσο αυτό θα μπορούσε να αλλάξει την κατεύθυνση των διάφορων επιστημονικών ερευνών; Κάτι συναρπαστικό και απροσδόκητο που προέκυψε από αυτό το βιβλίο είναι η σύνταξη μιας σημαντικής Διακήρυξης για την Αξιοπρέπεια των Ζώων, η οποία θα κυκλοφορήσει το 2024.
MB: Σε τι διαφέρει το βιβλίο σας από άλλα που ασχολούνται με τον προβληματισμό για παρόμοια θέματα;
MC: Αυτή είναι η πρώτη φορά που ένα βιβλίο εστιάζει ολοκληρωτικά στην αξιοπρέπεια των ζώων ως έννοια. Νομίζω ότι η δύναμη και η μοναδικότητα του εγχειρήματος έγκειται στην πολύπλευρη και πολυπολιτισμική προσέγγιση του θεματος: στοχαστές της φιλοσοφίας των Ojibwe βρίσκονται δίπλα σε ιδεολογικές θεωρήσεις των Δυτικών, θεολόγοι δίπλα στις απόψεις των επιστημόνων, και νομικοί δίπλα σε υπερασπιστές της ευζωίας των ζώων.
MB: Ελπίζετε ότι, καθώς οι άνθρωποι μαθαίνουν όλο και περισσότερα για το ποια είναι η αληθινή φύση των άλλων ζώων, θα αρχίσουν να τους φέρονται με περισσότερο σεβασμό;
MC: Το κλειδί σε αυτήν την ερώτηση είναι η λέξη "ποια". Ο καθε άνθρωπος που ζει η εργάζεται με άλλα ζώα είναι σε θέση να ξέρει ότι, από τα κολιμπρί μέχρι τα ποντίκια, τα άλλα πλάσματα γύρω μας είναι πολυμήχανα, απρόβλεπτα, πολυποίκιλα και νοήμονα. Το καθένα τους μπορεί να διαθέτει διαφορετικό είδος νοημοσύνης και διαφορετικές ικανότητες, όλα όμως ενδιαφέρονται για την ζωή τους και όλα προσπαθούν να εκπληρώσουν τις ανάγκες τους. Με άλλα λόγια, όλα τους είναι υποκείμενα. Και ακόμα, έστω κι αν έχουμε οργανώσεις που ασχολούνται με το περιβάλλον και την προστασία των ζώων, δεν υπάρχει ούτε ένα μη ανθρώπινο ον στις μείζονες κοινωνίες του πλανήτη μας που να έχει λάβει αληθινή ηθική υπόσταση με βάση αυτό το οποίο είναι. Έτσι, ενόματι της οποιασδήποτε πρόθεσης και σκοπού, ο καθένας εκεί έξω που δεν είναι άνθρωπος, στα μάτια του νόμου λογίζεται ως πράγμα. Άνθρωποι όπως ο Steven Wise από το Nonhuman Rights Project έχουν παλέψει σκληρά για να το αλλάξουν αυτό. Εγώ πάντως ελπίζω ότι, στις περισσότερες δημοκρατικές χώρες, μπορούμε να έχουμε νόμους που θα βασίζονται στην αξιοπρέπεια. Η αξιοπρέπεια έχει να κάνει με τον θεμελιώδη σεβασμό για τα διαφορετικά είδη όντων. Μια επίσημη αναγνώριση της αξιοπρέπειας των ζώων θα μπορούσε να αναχαιτισει τον εξευτελιστικο υποβιβασμό τους σε αντικείμενα και να επαναπροσδιορίσει τις σχέσεις μας με τα άλλα είδη.>>
Παραπομπές
*bloomsbury, goodreads, amazon, books
**Η Melanie Challenger είναι συγγραφέας, ερευνήτρια και παραγωγός εκπομπών με αντικείμενο την περιβαλλοντική ιστορία και την ιστορία και φιλοσοφία της επιστήμης. Έχει δημιουργήσει το podcast Enter the Psychosphere: A kinds of minds podcast, παραγωγής Social Broadcast. Είναι αναπληρωτρια πρόεδρος του βρετανικού συμβουλίου Nuffield Council on Bioethics για την βιοηθική, ιδρυτικό μέλος του προγράμματος Animals in the Room, και αντιπρόεδρος του βρετανικού RSPCA. Ασχολείται επίσης με την ποίηση και την κλασσική μουσική όπου γράφει λιμπρετα για όπερες και ορατόρια. Εργάζεται ως ερευνήτρια Ιστορίας των ανθρώπων και του φυσικού κόσμου, και ασχολείται με την περιβαλλοντική φιλοσοφία. Έχει βραβευτεί για την έρευνα της στην Καναδική Αρκτική και την ιστορία της φαλαινοθηρίας. Στα βιβλία της περιλαμβάνονται το How We Became Estranged from Nature και το How to Be Animal: A new history of what it means to be human.
***Η Jane Goodall είναι υπέρμαχος της αξιοπρέπειας όλων των ζωντανών πλασμάτων. Πρεσβεύει ότι οφείλουμε να υπερασπιζόμαστε όλους εκείνους που δεν έχουν την δύναμη, την ευκαιρία η την φωνή για να υπερασπιστούν τον εαυτό τους, και αντιμετωπίζει την προστασία του περιβάλλοντος, την ευζωία των των ζώων και τα δικαιώματα των ανθρώπων ως ενιαίο σύνολο και προϋπόθεση για μια καλύτερη ποιότητα ζωής πάνω στην γη.
****https://marcbekoff.com/, psychologytoday, https://twitter.com/MarcBekoff, wikipedia , filikaki
****Σε αυτό το σημείο, και για την κατανόηση της έννοιας "dignity" ή "αξιοπρέπεια" (ιδίως στα ζώα), χρήσιμο είναι να δούμε σε τι διαφέρει η αξιοπρέπεια από τον σεβασμό: "Respect is earned. Dignity is a given. You just have it and no one can take it away": Ο σεβασμός είναι κάτι που "κερδίζεται", κάτι που μπορεί να σου αποδώσουν ή όχι οι άλλοι. Η αξιοπρέπεια είναι κάτι δεδομένο με το οποίο γεννιέσαι, είτε ως άνθρωπος είτε ως ζώο. Η αξιοπρέπεια είναι έμφυτη και εγγενής [inherent] και λογίζεται ως αξία ή ως δικαίωμα που συνεπάγεται την απόδοση σεβασμού (βλ. https://culturesofdignity.com/blog/blog-cultures-of-dignity/difference-between-dignity-and-respect). Την συγκεκριμένη παραπομπή κάνει στο πρωτότυπο κείμενο και ο ίδιος ο Bekoff. / Ο σεβασμός είναι κάτι που κερδίζεται, η αξιοπρέπεια όμως είναι δεδομένη. Πράγματι, στην Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων δικαιωμάτων του 1948, η αξιοπρέπεια θεωρείται το θεμέλιο όλων των άλλων δικαιωμάτων, και παρατίθεται πριν από αυτά, στο άρθρο 1 που λέει ότι όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται ελεύθεροι και ίσοι στην αξιοπρέπεια. Βλέπουμε λοιπόν ότι, και για τους ανθρώπους, η αξιοπρέπεια δεν εξαρτάται από οποιαδήποτε ατομική ιδιαιτερότητα ή ικανότητα, αλλά είναι εγγενής (βλ. https://socialpolicy.gr/2018/12/όλοι-οι-άνθρωποι-γεννιούνται-ελεύθερ.html). Βλέπουμε επίσης ότι, εν προκειμένω, η νομική θεώρηση της έννοιας της αξιοπρέπειας συνάδει με την ηθική και θεολογική θεώρηση περί ιερότητας της ζωής.
Σχετικοί σύνδεσμοι
- Do Animals Have Dignity? A new book makes the case for applying the concept of dignity to non-humans https://www.psychologytoday.com/us/blog/animal-emotions/202310/do-animals-have-dignity
- Melanie Challenger’s Book Explores Dignity in the Animal Kingdom https://www.onegreenplanet.org/animals/melanie-challengers-book-explores-dignity-in-the-animal-kingdom/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου