Η κακοποίηση των ζώων και οι φιλόζωοι

 

Κείμενο βασισμένο σε παλιότερο άρθρο του Κώστα Αλεξίου (εκδόσεις Κυαναυγή) με τίτλο "Η ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗ ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΤΗΣ ΦΙΛΟΖΩΙΑΣ"*

 

Η λέξη φιλόζωος προέρχεται από το ρήμα φιλώ που στην αρχαία ελληνική γλώσσα σημαίνει αγαπώ, συνεπώς, ετυμολογικά, φιλοζωία σημαίνει αγάπη για τα ζώα, όλα τα ζώα. Το πιο ενημερωμένο κομμάτι του φιλοζωικού κινήματος ασχολείται με όλα τα είδη και όλες τις "κατηγορίες" ζώων, όπως τα "ζώα συντροφιάς" (pets), τα ζώα εργασίας, τα θηράματα (νόμιμα ή και παράνομα), τα ζώα που βρίσκονται στην αιχμαλωσία (τσίρκο, ζωολογικοί κήποι, δελφινάρια), τα ζώα που εκτρέφονται για παραγωγή προϊόντων ή εκείνα που χρησιμοποιούνται σε διάφορες τελετουργίες, έθιμα ή θεάματα (όπως οι ταυρομαχίες στην Ισπανία). 

Οι περισσότεροι άνθρωποι όμως, στο άκουσμα της λέξης "φιλοζωία", φέρνουν στο μυαλό τους μια θετική προδιάθεση που απευθύνεται αποκλειστικά στα ζώα συντροφιάς, και βασικά στους σκύλους και τις γάτες. Φαίνεται λοιπόν ότι, στην καθημερινότητα, το αρχικό νόημα της λέξης έχει συρρικνωθεί μέσα σ' αυτό το περιορισμένο πλαίσιο, και τελικά η φιλοζωία καταπιάνεται μόνο με μια συγκεκριμένη κατηγορία ζώων, άρα και ένα περιορισμένο τμήμα της βαναυσότητας των ανθρώπων προς αυτά. Όμως, τα περισσότερα ζώα που κακοποιούνται και υποφέρουν δεν ανήκουν στην κατηγορία των ζώων συντροφιάς. Μιλώντας με αριθμούς (αν εξαιρέσουμε τα πειραματόζωα), στο 99% των περιπτώσεων, τα ζώα που βασανίζονται από ανθρώπινο χέρι ανήκουν στα λεγόμενα "παραγωγικά" που εκτρέφονται για την παραγωγή τροφίμων ή γούνας, κι' αυτό αποσιωποιείται συστηματικά. Εμμέσως πλην σαφώς, αυτή η αποσιώπηση λειτουργεί αποπροσανατολιστικά, έτσι που κάποια ερωτήματα σχετικά με την εξημέρωση, την εμπορευματοποίηση και την αυθαίρετη κατηγοριοποίησή των ζώων δεν τίθενται καν.
 
Πολύ συχνά, άνθρωποι που εκφράζουν αγανάκτηση για την κακοποίηση των ζώων συντροφιάς, και μάλιστα με μεγάλη μαχητικότητα, δεν ενδιαφέρονται για τον τρόπο με τον οποίον ζουν και πεθαίνουν ζώα άλλων κατηγοριών. Το γεγονός ότι η κακομεταχείριση των σκυλιών και των γατιών διαδραματίζεται μπροστά στα μάτια μας, ενώ η βιομηχανοποιημένη φρίκη που βιώνουν οι αγελάδες, τα γουρούνια, τα αιγοπρόβατα και τα "πουλερικά" εκτροφής παραμένει αθέατη πίσω από τις κλειστές πόρτες των εκτροφείων και των σφαγείων είναι κάτι το οποίο οι περισσότεροι κάνουν πως δεν ξέρουν ή δεν θέλουν να ξέρουν. Ο τρόπος κατά τον οποίο κάποιος αγαπά και φροντίζει ένα είδος αλλά αποστρέφει το βλέμμα του από το μαρτύριο ενός άλλου, αποτελεί μια αντίφαση που καθρεφτίζεται στο φιλοζωικό κίνημα και διατρέχει την κοινωνία στο σύνολό της. Αντίφαση αποτελεί επίσης το ότι η αντίδρασή μας απέναντι στην πρώτη μορφή κακοποίησης επικροτείται ως "δείκτης πολιτισμού", ενώ η οποιαδήποτε διαμαρτυρία σχετικά με την δεύτερη θεωρείται υπερβολική, παράλογη, άτοπη ή και απαγορευμένη. Φαίνεται λοιπόν ότι το πρόβλημά μας ως κοινωνία δεν είναι η εξαίρεση που αποτελούν οι "κακοί άνθρωποι", οι οποίοι προβαίνουν σε πράξεις καταδικαστέες από όλους. Το πρόβλημα είναι ο συστηματοποιημένος τρόπος με τον οποίο κάποια πλάσματα βασανίζονται με την συγκατάθεση της πλειοψηφίας.

Σύμφωνα με ορισμένους ψυχολόγους (Melanie Joy), αυτή η αντίφαση μπορεί να ερμηνευτεί με την θεωρία της γνωστικής ασυμφωνίας (Cognitive dissonance): Για να γεφυρώσουν το χάσμα της ηθικής ασυνέπειας, κατά την οποία κάποια είδη ζώων απολαμβάνουν αγάπη και τρυφερότητα ενώ άλλα αντιμετωπίζονται μόνον ως αναλώσιμα**, οι άνθρωποι οχυρώνονται πίσω από έναν ψυχολογικό μηχανισμό αποσύνδεσης, απομονώνουν τις πληροφορίες που κινδυνεύουν να ανατρέψουν τις ήδη εγκατεστημένες ισορροπίες τους, και μένουν στο "δεν ξέρω, δεν είδα, δεν άκουσα".  

Σύμφωνα με την θεωρία των δικαιωμάτων (Animal rights), κάθε ζώο έχει εγγενή αξία με κριτήριο την ικανότητα του αισθάνεσθαι (sentience). Κάθε ζώο έχει δικαίωμα ύπαρξης χωρίς εκμετάλλευση και κακοποίηση, ανεξάρτητα από τον ρόλο που του έχουμε αποδώσει ως "ζώο συντροφιάς", "παραγωγικό", "απειλούμενο με εξαφάνιση", ελκυστικό ή αποκρουστικό. Σύμφωνα με τη θεωρία των δικαιωμάτων, κάθε ζώο με την ικανότητα του αισθάνεσθαι έχει καθαυτό εγγενή αξία, πράγμα που σημαίνει ότι έχει την δική του ξεχωριστή υπόσταση, ανεξάρτητα από τη σχέση του με τους ανθρώπους, είτε ως μονάδα είτε ως είδος. Έχει το δικαίωμα της ύπαρξης, κάτω από φυσιολογικές για το είδος του συνθήκες και μακριά από κάθε κακοποίηση ή εκμετάλλευση, διατηρεί δε αυτό το δικαίωμα ακόμα κι αν δεν είναι ζώο συντροφιάς, ακόμα κι αν δεν ανήκει σε κάποιο είδος που κινδυνεύει με εξαφάνιση, ακόμα κι αν η εκμετάλλευσή του μπορεί να αποφέρει οικονομικά ή διατροφικά οφέλη, ακόμα κι αν η εμφάνισή του μας φαίνεται αποκρουστική, ακόμα κι αν δεν μας συγκινεί ούτε στο ελάχιστο. 

Σύγχρονοι νομικοί παραδέχονται ότι η νομιμοποίηση της υποτέλειας όλων των ανθρώπινων (και των μη ανθρώπινων) όντων είναι κάτι αυθαίρετο, όπως ο σπισισμός και όλες οι άλλες διακρίσεις. Κάθε άνθρωπος που έχει το θάρρος να μελετήσει την ιστορία των διακρίσεων, θα διαπιστώσει ότι τα χαρακτηριστικά της καταπίεσης (καθώς επίσης και οι επιστημονικοφανείς εξηγήσεις που προσπαθούν να την δικαιολογήσουν) είναι πάντα και παντού τα ίδια, ανεξάρτητα από τον δέκτη τους. Ακόμα όμως κι' αν το τέλος της εκμετάλλευσης δεν είναι ποτέ και πουθενά κάτι άμεσα εφικτό, η θέση κάποιων καίριων αλλά αποσιωποιημένων μέχρι πρότινος ερωτημάτων προς τον εαυτό μας, είναι η αρχή και -κατά μια άποψη- το ήμισυ του παντός.  

 

Παραπομπές

* solon, zoosos, bluebig, pemptokyma, siniparksi

**Εκείνα που τρώμε κι αυτά που χαϊδεύουμε   

 

Στην φωτογραφία η Γκόλφω, ένα αρνάκι λίγων ημερών που φιλοξένησα κάποτε