Γιώργος Αλλαμανής: Επέλεξα να γράψω για την Λιλιπούπολη γιατί την ερωτεύτηκα

 

"Στον καιρό της Λιλιπούπολης: Η βιογραφία μιας ραδιοφωνικής εκπομπής"* - Αποσπάσματα (και σχόλια) από (και για) το σχετικό αφιέρωμα της Εφημερίδας των Συντακτών στις 14-05-22

"Δίπλα στην βαβούρα των συνοικιακών παιδότοπων, κάποιοι γονείς και παιδιά φορούσαμε τα τραγούδια της... ", λέει ο Γιώργος Αλλαμανής στην Εφημερίδα των Συντακτών (Νησίδες) και την Ναταλί Χατζηαντωνίου, δίνοντας όμως έμφαση και σε μια προειδοποίηση που καταργεί μια τεράστια παρεξήγηση: Η Λιλιπούπολη ΔΕΝ ήταν μια εκπομπή για παιδιά. Αβάσταχτα μελαγχολική και ταυτόχρονα χαρούμενη, η Λιλιπούπολη ήταν το συναρπαστικότερο λάθος της ελληνικής ραδιοφωνίας. Ως παιδαγωγικό πρόγραμμα για νήπια απέτυχε, αλλά πέτυχε ως κάτι άλλο θαυμάσιο: στην ωριμότητά της, έγινε μια αόρατη μουσικοθεατρική παράσταση για μεγάλους, την οποία ως ένα βαθμό μπορούσαν να παρακολουθήσουν και παιδιά. 

Πράγματι, η Λιλιπούπολη δεν ήταν μόνο για παιδιά, κι' αυτό προκύπτει μεταξύ άλλων και από τον πολυεπίπεδο ποιητικό λόγο της Μαριανίνας Κριεζή, που συνδιάζει το χιούμορ με τον σουρεαλισμό, τις ανατροπές με την τρυφερότητα, και τα μεγάλα υπαρξιακά θέματα για τον έρωτα, τον θάνατο και την μοναξιά με την παιδικότητα. Γιατί, μέσα στο γλυκό και καθησυχαστικό νανούρισμα του Γιαουρτοπόταμου, που υποτίθεται ότι γράφτηκε για να δείξει στα νήπια το άσπρο χρώμα, πώς να αποκωδικοποιήσει ένα παιδί τους βαρύτατους και ερωτικά πένθιμους στίχους "και πάνω στο παγόβουνο, σ' ένα σκαμνί μαρμάρινο, κάθεται εμένα ο άντρας μου, ο Σιωπηλός Χιονάνθρωπος"; 

"Θυμάμαι ένα τετράστιχο για το μωβ χρώμα που δεν έγινε τραγούδι", είπε στον συγγραφέα του βιβλίου ο Σταμάτης Φασουλής. 'Δυό μελιτζάνες κάθονταν σ' ένα μαβί σαλόνι, και λέει η μια στην άλληνε: Τασία, σουρουπώνει'... Από ένα ζαρζαβατικό περνάει σε κάτι αστικό, σ' ένα σαλόνι, για να καταλήξει σε μια μαγική στιγμή της φύσης"! Έτσι λειτουργούσε στο γράψιμό της η Μαριανίνα. Ίσως αυτό χαρακτηρίζει την ιδιαιτερότητα ενός μεγάλου ταλέντου, σε συνδιασμό με την δική της παιδεία και τον δικό της χαρακτήρα. Ίσως πάλι να έπαιξε ρόλο και η αλληλογραφία με τον Γιώργο Σεφέρη που την παρότρυνε κάποτε να μελετήσει τα "λιμερίκια" ή "ληρολογήματα" του Edward Lear, κάτι που η Μαριανίνα εξέλιξε σε δική της "σχολή".

Από το 1975 έως το 1981, ο Χατζιδάκις βρισκόταν επικεφαλής του Τρίτου Προγράμματος της Ελληνικής Ραδιοφωνίας. Και, κατά το διάστημα 1977 έως 1980, η κρατική ραδιοφωνία έζησε την χρυσή της εποχή. "Μιλάμε για το χατζιδακικό Τρίτο", λέει ο Γιώργος Αλλαμανής, "αλλά στην πραγματικότητα ξέρουμε τον μύθο του, όχι την ιστορία του. Καταδύθηκα σε εφημεριδοστάσια και αναδύθηκα με κάμποσες χιλιάδες δημοσιεύματα. Χάραξα ιστοριογραμμή, έστησα πινακοθήκη συνεργατών (πάνω από 150 άνθρωποι σε επτά χρόνια). Ανοίχτηκα στην πολιτική και πολιτισμική επικαιρότητα. Μέτρησα τις κρίσεις και συγκρούσεις που έπληξαν την χατζιδακική ομάδα, 13 τον αριθμό. Και αφιέρωσα 70 σελίδες για να γίνουν όλα αυτά ένα εικονογραφημένο εισαγωγικό ανάγνωσμα. Έπρεπε πρώτα να καταλάβω εγώ ο ίδιος τι συνέβη και μετά να δώσω μια πυξίδα στον αναγνώστη. Το magic bus είναι το Τρίτο Πρόγραμμα. Η Λιλιπούπολη ήταν ένα από τα φωτισμένα του παράθυρα".

Η Λιλιπούπολη είναι συλλογικό έργο μιας φωτεινής νεανικής ομάδας: οι συνθέτες Νίκος Κυπουργός, Λένα Πλάτωνος, Δημήτρης Μαραγκόπουλος και Νίκος Χριστοδούλου, η σεναριογράφος Άννα Παναγιωτοπούλου που καθόρισε την ενηλικίωση της εκπομπής, η Μαριανίνα Κριεζή, η σκηνοθέτιδα Ρεγγίνα Καπετανάκη, η παραγωγός Ελένη Βλάχου, οι ηχολήπτες, οι ηθοποιοί, οι τραγουδιστές. Αρχικά, μεταδόθηκαν γύρω στα 300-320 επεισόδια. Σήμερα σώζονται συνολικά 213. Η πρώτη επανάληψη έγινε από την ΕΡΤ το 2002 και, με τον καιρό, τα τραγούδια αυτονομήθηκαν και τα επεισόδια ξεχάστηκαν. Στο βιβλίο διακρίνονται τέσσερεις περίοδοι στην πορεία της εκπομπής: της αμηχανίας, της εφηβείας, της ενηλικίωσης και της εξόδου με το πικρό φινάλε, την άνοιξη του 1980.

Σήμερα ο κόσμος ταυτίζει την εκπομπή με τα υπέροχα τραγούδια της... Εγώ βάλθηκα να τεκμηριώσω ότι η Λιλιπούπολη ήταν τα επεισόδιά της, μέσα από τα οποία τα τραγούδια εντάσσονται με κάποια σεναριακή συνθήκη. Την εκπομπή πρώτα την αγάπησα και μετά ξαφνικά την ερωτεύτηκα. Την ερωτεύτηκα όταν άκουσα το 'Ρόζα Ροζαλία' στην πρώτη ραδιοφωνική εκτέλεση με την Νένα Βενετσάνου. Κι' έχασα το μυαλό μου όταν έπεσαν στα χέρια μου ανέκδοτα επεισόδια όπου, μεταξύ άλλων, η Σαπφώ Νοταρά-μάγισσα Μπρουχίλντα καταπλέει πανηγυρικά στο Πόρτο Λίλι ταξιδεύοντας στο στόμα μιας φάλαινας.

Επέλεξα να γράψω για την Λιλιπούπολη γιατί την ερωτεύτηκα. Και επέλεξα να γράψω τώρα γιατί νεότερος δεν είχα ακονίσει τόσο τα ερευνητικά και συγγραφικά εργαλεία μου, ούτε είχα ανεπανόρθωτα σιχτιριστεί με την νεοελληνική πραγματικότητα.

Βρέθηκα κοντά στο θέμα μου αλλά και μακρυά, σαν τον ζωγράφο που τη μια πλησιάζει στον καμβά για μια λεπτομέρεια και την άλλη κάνει δέκα βήματα πίσω για να μη χάσει την συνολική εικόνα. Έκανα 51 συνεντεύξεις. Η μνήμη των ζωντανών είναι απέραντος πάγκος σε πανηγύρι. Οι πιο σοφοί μιλούν ταπεινά για επιτεύγματα σπουδαία. Άλλοι βγάζουν τα πιο καλά μπροστά, άλλοι τα αραδιάζουν όλα χύμα, άλλοι κορδώνονται στον καθρέφτη του ναρκισσισμού. Τον Αύγουστο του 2018, πήγαμε στην Ερέτρια και περάσαμε μια ολόκληρη μέρα με την Μαριανίνα. Μας περίμενε μπροστά στην εξώπορτα της ταπεινής μονοκατοικίας της. Βγήκα πρώτος από το αυτοκίνητο. Δεν είχαμε ξανασυναντηθεί οι δυό μας. Αγκαλιαστήκαμε σιωπηλά πριν την "καλημέρα", δεν ξεχνιέται αυτό. Η Μαριανίνα κατάλαβε ότι είχε έρθει η ώρα να μιλήσει εκτενώς για την Λιλιπούπολη. Αν δεν μου έδινε συνέντευξη για το βιβλίο, θα σταματούσα την έρευνα. Ίσως ακούγεται ακραίο αλλά το εννοώ.

Ο Γιώργος Χειμωνάς έλεγε πως ένα κείμενο δεν τελειώνει ποτέ. Η έρευνα είναι το ταξίδι. Η συγγραφή είναι η αφήγηση δίπλα στο τζάκι. Η τελευταία λέξη, πόσο μάλλον η δημοσίευση, είναι μια πράξη βίας. Αυτό μου θυμίζει την βία του τοκετού. Και γω τελείωσα το βιβλίο όταν το κυοφορούμενο ωρίμασε, άνοιξε τα μάτια του κι' έγινε ένα αφήγημα. Σημειωτέον ότι, τα τέσσερα πρώτα χρόνια της έρευνας, δεν είχα γράψει ούτε μία φράση. Τις ψηφίδες δεν λέει να τις καις, πρέπει να τις κάνεις ψηφιδωτό.

Σήμερα, η Λιλιπούπολη ακούγεται ως τεκμήριο για τις προσδοκίες και τις αυταπάτες της Μεταπολίτευσης. Ακούγεται επίσης και ως λαμπρή διαχείριση χαρακτήρων και καταστάσεων, αφού πολιτικά ψώνια σαν τον Πρίγκιπα, υστερικοί γονείς σαν την Πιπινέζα και επιστήμονες ικανοί για το καλύτερο και για το χειρότερο σαν τον Δρακατώρ υπάρχουν διαχρονικά. Αυτό που λείπει σήμερα είναι η πεφωτισμένη πολιτιστική δεσποτεία. Θέλει Χατζιδάκιδες για να φυτρώσουν τα Χρυσαλιφούρφουρα**. Σήμερα, μια τέτοια υπερπαραγωγή θα ευδοκιμούσε με τον ιδιωτικοποιημένο πλέον πολιτισμό. Μάλλον θα είχε και εικόνα γιατί, τώρα πια, ούτε τα παιδιά ούτε και εμείς ταξιδεύουμε μόνο με τον ήχο. Το 1979, στα FM υπήρχαν όλοι κι' όλοι τέσσερεις σταθμοί, και στην τηλεόραση δύο κανάλια. Τώρα, ο χάρτης μας είναι ένα ψηφιακό λούνα παρκ όπου όλα γυρίζουν τρελά, με το δάχτυλο στο κινητό. 

 

 

 

Παραπομπές

*Το βιβλίο βγήκε στην κυκλοφορία στις 10 Μαϊου 2022, από τις εκδόσεις Τόπος. Την έκδοση του προλογίζουν ο Νίκος Κυπουργός, ο Γιώργος Μητρόπουλος και ο Σιδερής Πρίντεζης.

**Το τραγούδι "Χρυσαλιφούρφουρο" μελοποιήθηκε μετά το τέλος της εκπομπής (Μάιος 1980). Πρόκειται για ένα από τα πιο αισιόδοξα ερωτικά τραγούδια που γράφτηκαν ποτέ και δεν υπήρχε στον πρώτο δίσκο. Πρωτομπήκε σε CD στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Τον τίτλο εμπνεύστηκε η Ρεγγίνα Καπετανάκη και ηχογραφήθηκε με την Σαβίνα Γιαννάτου, τον Μάρτιο του 1981. Ο συνθέτης κράτησε το χειρόγραφο με τα ολοστρόγγυλα πεντακάθαρα γράμματα της στιχουργού, το μετέτρεψε σε ηχοληπτικό σημειωματάριο και το είχε μπροστά του στο Στούντιο. Αυτό το χειρόγραφο δημοσιεύεται για πρώτη φορά στο βιβλίο "Στον καιρό της Λιλιπούπολης". Οι αριθμοί 10, 11, 13, 14 είναι τα κανάλια της κονσόλας... και αυτό το σημαδάκι σαν περισπωμένη είναι για να ζητήσει ο Κυπουργός από την Σαβίνα να κάνει ένα μικρό φουρφούρισμα με την φωνή στο συγκεκριμένο σημείο.

Υστερόγραφο

Ποιος προσέχει ότι κάθε άνοιξη, οι κήποι, οι αυλές και τα πεζοδρόμια γεμίζουν με κάτι που μοιάζει με αυτό που περιγράφει η Μαριανίνα ως "χρυσαλιφούρφουρο"; Ποιος θυμάται ένα λεπτεπίλεπτο λουλουδάκι που κάποτε το λέγαμε "κλέφτη" και το φυσούσαμε όταν ήμασταν παιδιά; Πολύ πρόσφατα συνειδητοποίησα ότι πρόκειται για το λευκό, σχεδόν διαφανές ανθάκι του ζωχού, ο οποίος φυτρώνει παντού και μάλιστα είναι βρώσιμος (δείτε το να το θυμηθείτε). Όπως έγραψε τον περασμένο Φεβρουάριο η Άννα Δαμιανίδη [1, 2], "περπατάμε βιαστικά και, συνήθως, δεν έχουμε μάτια για παράξενα λουλούδια. Περνάμε δίπλα από χρυσαλιφούρφουρα και δεν τα παίρνουμε είδηση, ενώ είναι εκεί... Τα μεγάλα ταλέντα, οι καταπληκτικοί άνθρωποι, τα ανατρεπτικά των εμποδίων της ψυχής έργα τέχνης, τα ξόρκια που ανοίγουν μαγικές λεωφόρους, δεν κάνουν θόρυβο, δεν καλούν την μπάντα του δήμου και δεν γίνονται προτομές. Είναι σαν τα χρυσαλιφούρφουρα, πρέπει να σκύψεις για να αγγίξεις τη χρυσόσκονη. Πρέπει να σταθείς για να σκεφτείς τι έχεις εισπράξει από τον ψίθυρό τους".

Ακούστε το τραγούδι "Το Χρυσαλιφούρφουρο" (καλύτερα χωρίς εικόνα) εδώ (πατώντας το 2), και τον Γιαουρτοπόταμο (πατώντας το 6).

Οι εικόνες (εκτός από την τελευταία) είναι από την έντυπη έκδοση της Εφημερίδας των Συντακτών του Σαββατοκύριακου. Η συνέντευξη του Γιώργου Αλλαμανή ανέβηκε, μετά το μεσημέρι της Κυριακής, και σε ηλεκτρονική μορφή, και μπορείτε να την διαβάσετε ολόκληρη εδώ: https://www.efsyn.gr/nisides/343874_thelei-hatzidakides-gia-na-fytrosoyn-ta-hrysalifoyrfoyra