Τι να σκέφτονται άραγε τα ζώα που τρώμε; (μέρος 3ο)

Απόσπασμα από άρθρο του David Grimm* που δημοσιεύτηκε στις 7 Δεκεμβρίου 2023 στο περιοδικό Science, αφιερωμένο στη νόηση και τον συναισθηματισμό των "παραγωγικών" ζώων (τρίτη και τελευταία συνέχεια από το 2ο και το 1ο μέρος)

... Τώρα ο Christian Nawroth σκοπεύει να φτάσει την έρευνα του για τις κατσίκες ακόμη πιο μακρυά. Πίσω από έναν αχυρώνα, στις εγκαταστάσεις του Ερευνητικού Ινστιτούτου FBN, μου δείχνει κάτι που αποκαλεί "ψεύτικη μηλιά". Από το γρασίδι ξεπροβάλλει, κάθετα, ένας ψηλός μεταλλικός στύλος. Ένας δεύτερος, οριζόντιος, ισορροπεί, κατά μήκος, στην κορυφή. Στο ένα άκρο της τραμπάλας που προκύπτει, κρέμεται ένα τούβλο, και στο άλλο ένα σκεύος που μοιάζει με δοχείο τροφοδοσίας. Από το κέντρο κρέμεται μια τετράγωνη πλατφόρμα, καλυμμένη με τεχνητό γρασίδι. Το όλο κατασκεύασμα θυμίζει έκθεμα μοντέρνας τέχνης, ο Nawroth και οι συνεργάτες του όμως δεν το βλέπουν έτσι. Τρία χρόνια τους πήρε για να τελειοποιήσουν την συσκευή. 

Σκοπός τους ήταν να εξερευνήσουν, σε ελεγχόμενο περιβάλλον, ένα φαινόμενο που έχει παρατηρηθεί στην φύση: κάποιες κατσίκες τραβούν προς τα κάτω τα κλαδιά μιας μηλιάς, έτσι ώστε τα άλλα μέλη της ομάδας να φτάσουν τα φρούτα. Μια τέτοια συμπεριφορά θα μπορούσε να θεωρηθεί αλτρουιστική, και αυτό ακριβώς φιλοδοξεί ο Nawroth να πιστοποιήσει.

Όταν μια κατσίκα πηδηξει πάνω στην πλατφόρμα, το δοχείο τροφοδοσίας (γεμάτο με αποξηραμένα ζυμαρικά τα οποία οι κατσίκες τραγανιζουν σαν πατατάκια τσιπς) χαμηλώνει και καταλήγει μέσα σ' έναν περιφραγμένο χώρο. Η κατσίκα που είναι πάνω στην πλατφόρμα δεν μπορεί να το φτάσει, μια άλλη όμως παραδίπλα μπορεί. Μερικές φορές μάλιστα, η κατσίκα της πλατφόρμας ούτε καν αποπειράται να επωφεληθεί η ίδια, αλλά χαμηλώνει την τροφή σαν να θελει να δώσει στην φίλη της την ευκαιρία να φτάσει σ' αυτήν.  

Ο Nawroth λέει ότι είναι ακόμα πολύ νωρίς για να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι τα ζώα μπορούν να δείξουν αλτρουισμό. Όμως ο ψυχολόγος Christopher Krupenye θεωρεί πως η προσεκτική παρατήρηση της οποιασδήποτε συμπεριφοράς μπορεί να βοηθήσει τους επιστήμονες να καταλάβουν αν ο αλτρουισμός είναι κάτι που όντως υπάρχει στο ζωικό βασίλειο. Στο θέμα αυτό οι απόψεις διαφέρουν, αν όμως τα ζώα μπορούν να εκφράσουν αλτρουιστική συμπεριφορά, μας ενδιαφερει να μάθουμε πως λειτουργεί. "Είναι πολύ σημαντικό να το δούμε σε βάθος και να το τεκμηριωσουμε λεπτομερως, η έστω να καταλάβουμε τι περίπου ειναι", λέει. 

Εντωμεταξυ, μέσα στον αχυρώνα, μια κατσίκα περιεργάζεται ένα υπερμέγεθες iPad. Περνάει το κεφάλι της μέσα από ένα άνοιγμα που υπάρχει στον περίκλειστο χώρο της, και σκουντάει με την μουσούδα της την λεπτή οθόνη, στην οποία φαίνεται να τρέχει το πρόγραμμα ενός ηλεκτρονικού παιχνιδιού. Στην οθόνη εναλλάσσονται, αναβοσβήνοντας, τέσσερεις εικόνες από πρόσωπα κατσικιών. Το καθένα από αυτά τα πρόσωπα διαφέρει ελάχιστα από τα υπόλοιπα. Όταν η κατσίκα "μουσουδιάζει" την σωστη εικόνα, κάτι που φαίνεται να κάνει πάντα, ένας σωλήνας ρίχνει νερό μέσα στο μπολ της. (Το παιχνίδι είναι πιο δύσκολο από όσο φαινεται. Οι εικόνες είναι σχεδόν ίδιες και, όταν δοκίμασα και εγώ ο ίδιος να παίξω, λίγες φορές κατάφερα να λάβω την επιβράβευση με το νερό!)

Η ίδια συσκευή ελέγχει επίσης την μνήμη. Σε άλλα πειράματα, τα ζώα καλούνται να αναγνωρίσουν 28 διαφορετικά σύμβολα,  και να τα θυμηθούν μερικές εβδομαδες αργότερα. Αυτή η τόσο δύσκολη δοκιμασία μπορεί να συγκριθεί με εκείνες στις οποίες υποβάλλονται τα πρωτεύοντα και τα δελφίνια. 

Ο Nawroth εργάζεται πολύ άνετα με τις κατσίκες. "Δεν σου πετάνε τα κακά τους στα μούτρα, όπως τα μεγάλα πρωτεύοντα", λέει, και οι περισσότερες φαίνονται πρόθυμες να συμμετέχουν στα πειράματα του. Μερικές φορές όμως, τα παραγωγικά ζώα είναι δύσκολο να μελετηθούν. Οι αγελάδες και τα γουρούνια έχουν μεγάλο σωματικό βάρος, και αυτό τα καθιστά επικινδυνα. Επίσης, τα περισσότερα παραγωγικά ζώα είναι μαθημενα να ζουν σε αγέλες και, ξέχωρα από το κοπάδι τους γίνονται μη συνεργάσιμα. Μια ηθολόγος του Πανεπιστημίου Copenhagen, η Elodie Briefer, λέει ότι μπορεί να της πάρει μέχρι κι ένα μήνα μέχρις ότου ένα πρόβατο καταφέρει να λάβει μέρος στις έρευνες για το συναίσθημα. "Ακόμη και τότε, πολύ συχνά δεν μπορείς να βγάλεις συμπεράσματα", προσθέτει. 

Ακόμα όμως και όταν οι επιστήμονες καταφέρουν να βγάλουν κάποια συμπεράσματα, δεν είναι εύκολο να τα δημοσιοποιήσουν γιατί, πολύ συχνά, τα μεγάλα επιστημονικά περιοδικά δεν τους δίνουν σημασία. Για την ακρίβεια, τα περιοδικά μοιάζει να ενδιαφέρονται μονάχα για τα σκυλιά.  "Έχεις την εντύπωση ότι κάθε μέρα βγαίνει και μια καινούργια ανακοίνωση για σκύλους", λέει ο ζωολόγος του Πανεπιστημίου City του Hong Kong, Dr. Alan McElligott**, που μελετά τις νοητικές δυνατότητες σε κατσίκες και άλλα παραγωγικά ζώα. "Είναι σχεδόν αδύνατον να συντονιστείς με όλο αυτό που συμβαίνει". Άλλοι, ακόμα χειρότερα, λένε ότι τα περισσότερα χρήματα της έρευνας για τα παραγωγικά ζώα εξακολουθούν να πηγαίνουν σε μελέτες που έχουν σκοπό να αυξήσουν τις αποδόσεις σε γάλα και κρέας, και όχι να μας βοηθήσουν να καταλάβουμε το πως αισθάνονται και σκέφτονται αυτά τα πλάσματα.  

Όπως επισημαίνει η νευροβιολόγος της Κτηνιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Ουτρέχτης, Rebecca Nordquist, που μελετά τις γνωστικές δυνατότητες στα κοτόπουλα και τα γουρούνια, όλο αυτό κινδυνεύει να λειτουργήσει για τους νέους επιστήμονες απωθητικά. Σε ολόκληρο τον κόσμο, υπάρχουν ελάχιστα εργαστήρια που ερευνούν τις γνωστικές δυνατότητες των παραγωγικών ζώων, ενώ δεν έγινε ποτέ κανένα συνέδριο αφιερωμένο αποκλειστικά στο θέμα αυτό. Η Nordquist εκφράζει επίσης τις ανησυχίες της σχετικά με το γεγονός ότι, πολλοί άνθρωποι δεν θα ήθελαν καν να ξέρουν ότι κάποια ζώα, που εκείνοι αντιμετωπίζουν μόνο ως δείπνο στο τραπέζι τους, αποδεικνύεται τελικά πως διαθέτουν μια πλούσια εσωτερική ζωή. "Μερικοί άνθρωποι θα προτιμούσαν να εξακολουθήσουν να τα θεωρούν ηλίθια", λέει. 

Παρ' όλα αυτά, ο Nawroth είναι αισιόδοξος. Συμμετέχει ενεργά σε μια πρωτοβουλία που ονομάστηκε ManyGoats και φιλοδοξεί να συσπειρώσει πολλούς ερευνητές από όλον τον κόσμο που θα συγκεντρώσουν δεδομένα, θα ανταλλάξουν απόψεις, και θα δώσουν μεγαλύτερο κύρος στην μελέτη των παραγωγικών ζώων. “Ευελπιστώ αυτό να αποτελέσει παράδειγμα για περισσότερες πρωτοβουλίες", λέει. 

Ο επικεφαλής της ομάδας για την Επιστήμη της Ευζωίας των Ζώων, καθηγητής στην Κτηνιατρική Σχολή της Βιέννης, Jean-Loup Rault, αρχίζει τώρα να βλέπει ενδιαφέρον από ερευνητές που μέχρι σήμερα περιφρονούσαν το αντικείμενο της μελέτης των παραγωγικών ζώων. Όταν, το 2010, παρουσίασε κάποια από τα πρώτα επιστημονικά του ευρήματα στο συνέδριο της Εταιρείας Νευροεπιστημών, ήταν ο μόνος (ανάμεσα σε δέκα χιλιάδες συμμετέχοντες) που παρουσίασε ένα θέμα σχετικό με τα γουρούνια. "Τώρα είμαστε περισσότεροι, και οι ανακοινώσεις μας αρχίζουν να ενδιαφέρουν περισσότερο κόσμο", λέει ο Rault, ο ο οποίος, μεταξύ άλλων, συμμετέχει και στις μελέτες του FBN για την ενσυναίσθηση των γουρουνιών. 

Τουλάχιστον όμως, ο Nawroth είναι αισιόδοξος. Ελπίζει πως η ενημέρωση θα ανεβάσει στην εκτίμηση των ανθρώπων κάποια ζώα που είχαν, μέχρι σήμερα, για τόσον πολύ καιρό και τόσο πολύ υποτιμηθεί. "Γνωρίζοντας τις νοητικές τους δυνατότητες, μπορούμε να επεκτείνουμε και τις δικές μας", λέει. “Τα διαφορετικά είδη παίζουν με διαφορετικούς κανόνες. Και πρέπει να (ξανα)δούμε τον κόσμο, όχι μόνο όπως τον βλέπουμε εμείς, αλλά και όπως τον βλέπουν εκείνα". 

Απόδοση στα ελληνικα by Gatouiti

Photo1 at http://tinyurl.com/mrynpupz 

Photo 2 at https://idw-online.de/en/news818670

*http://davidhgrimm.com/2023/12/08/do-goats-rival-dogs-on-social-smarts/

**https://www.alanmcelligott.co.uk/media--press -- https://www.ciwf.org.uk/about-us/visionaries/academia/dr-alan-mcelligott/