Not dumb creatures. Livestock surprise scientists with their complex, emotional minds: πρωτότυπο κείμενο του David Grimm εδώ η εδώ** και αναδημοσίευση εδώ
Απόδοση στα ελληνικα by Gatouiti
Δεν θα μπορούσατε να μπερδέψετε ποτέ μια κατσίκα με έναν σκύλο, όμως εγώ, ένα ασυνηθιστα ζεστό απόγευμα στις αρχές του Σεπτέμβρη, σχεδόν το έπαθα. Βρίσκομαι μέσα σ' έναν σταυλο με κόκκινα τούβλα, στην βόρεια Γερμανια και προσπαθώ να μη χάσω τα λογικά μου ανάμεσα στους πιο δαιμονισμένους θορύβους που έχω ακούσει ποτέ. Εξήντα κατσίκες νάνοι από την Νιγηρία χτυπούν τα κέρατα τους στους ξύλινους πάγκους, εξαπολύοντας συγχρόνως μια κακοφωνία από όλων των ειδών τους κατσικίσιους ήχους! Τότε, μέσα σε αυτό το χάος, συμβαίνει κάτι περίεργο. Ένα από τα ζώα σηκώνει το κεφάλι του, πάνω από τον φράχτη, και με κοιτάζει επίμονα, με αυτά τα μάτια που απεχουν μεταξύ τους και τις περίεργες ορθογώνιες κόρες που επιζητούν επαφή - ίσως ακόμα και σύνδεση. Είναι εκείνο το βλέμμα που διακρίνουμε στους ανθρώπους, στα ζώα που μας συντροφεύουν και στα πρωτεύοντα με τα οποία συγγενευουμε. Όχι όμως και στα ζώα που προορίζονται να γίνουν τροφή μας. Ίσως γιατί με αυτά τα ζώα δεν έχουμε ασχοληθεί αρκετά.
Δεν έχουμε ασχοληθεί αρκετά. Αυτή ακριβώς είναι η βασική ιδέα του Ινστιτούτου Έρευνας της Βιολογίας των "Παραγωγικών Ζώων" [Research Institute for Farm Animal Biology (FBN)], ενός από τα παγκοσμίως μεγαλύτερα κέντρα που προσπαθούν να ανακαλύψουν αυτά που συμβαίνουν μέσα στο μυαλό αιγοπροβάτων, χοίρων και άλλων ειδών τα οποία αποτελουν το λεγόμενο "ζωικό κεφάλαιο".
Σε ένα campus που μοιάζει με κάτι ανάμεσα σε φάρμα και ερευνητικό ινστιτούτο, με χαμηλά κτίρια ανάμεσα σε λειβάδια, σταύλους και κατά τόπους σωρούς κοπριάς, επιστήμονες διερευνούν τις νοητικές και συναισθηματικές λειτουργίες κάποιων ζώων με τα οποία συμβιώνουμε εδώ και χιλιάδες χρόνια, και όμως δεν ξέρουμε σχεδόν τίποτα για τις γνωστικές και συναισθηματικές τους δυνατότητες.
Οι εργασίες αποτελούν μέρος ενός μικρού αλλά ανερχόμενου ερευνητικού τομέα, ο οποίος επιχειρεί να ανατρέψει την άποψη που αντιμετωπίζει κάποια είδη ζώων ως χαζά και ανάξια λόγου και προσοχής.
Κατά την διάρκεια της περασμένης δεκαετίας, ερευνητές του FBN και άλλων ερευνητικων κέντρων απέδειξαν ότι τα γουρούνια εμφανίζουν δείγματα ενσυναίσθησης, οι κατσίκες ανταγωνίζονται τους σκύλους σε δοκιμασίες κοινωνικής νοημοσύνης και ότι, ακόμα και οι αγελάδες, πίσω από το κενό βλέμμα του μηρυκαστικου, είναι σε κάποιο βαθμό εκπαιδεύσιμες και διαθέτουν αυτοεπίγνωση.
"Έχουμε πάρα πολλά να μάθουμε μελετώντας τις νοητικές λειτουργίες αυτών των πλασμάτων", λέει ο Christopher Krupenye, ένας ψυχολόγος από το Johns Hopkins University που ερευνά την γνωστικη λειτουργία στους ανθρώπους και σε πιο παραδοσιακά μοντέλα ζώων, όπως οι χιμπατζήδες και τα σκυλιά. "Το γεγονός ότι αγνοούμε είδη που αντιμετωπίζονται μόνο ως 'ζωικό κεφάλαιο' συνιστά για την επιστημονική κοινότητα μια χαμένη ευκαιρία".
Ένα τέτοιο ερευνητικό πεδίο ωστόσο, αντιμετωπίζει αρκετές δυσκολίες. Κάποια από τα λεγόμενα "παραγωγικά ζώα" μπορεί να είναι πολύ μεγαλόσωμα, κάποια μπορεί μην εκπαιδεύονται και τόσο εύκολα, ενώ οι παραδοσιακοί χρηματοδότες και τα επιστημονικά περιοδικά υψηλού προφίλ αποφεύγουν να τα συμπεριλάβουν στις έρευνες τους. Όμως, όσο περισσότερο οι επιστήμονες αφήνουν πίσω τους τα εμπόδια, τόσο περισσότερο αποκτούν γνώσεις, όχι μόνο για τις νοητικές λειτουργίες των παραγωγικών ζώων, αλλά και για την εξέλιξη της δικής μας γνωστικής λειτουργίας. Και όσα μαθαίνουν θα μπορούσαν ακόμα και να αλλάξουν τον τρόπο με τον οποίο στεγάζουμε και μεταχειριζόμαστε αυτά τα πλάσματα.
"Αν δεν καταλάβουμε πώς σκέφτονται τα ζώα, τότε δεν θα καταλάβουμε τι χρειάζονται", λέει ο Jan Langbein, ένας ηθολόγος του FBN. "Και αν δεν καταλάβουμε τι χρειάζονται, δεν μπορούμε να σχεδιάσουμε το κατάλληλο για αυτά περιβάλλον".
Σε έναν περιφραγμένο σταύλο του FBΝ που στεγάζει περισσότερα από 700 γουρούνια, λίγο πριν μπω στο εσωτερικό του κτιρίου, οι συνοδοί μου ζητούν να βγάλω τα ρούχα μου και να φορέσω μια φαρδιά μπλε φόρμα... Σε ένα μικρό δωμάτιο, οι ερευνητές καθοδηγούν μεγαλόσωμα γουρούνια - μόλις 6 μηνών και ήδη 120 κιλά - να τρέχουν σε έναν κινούμενο διάδρομο. Στο ύψος του ρύγχους υπάρχει ένα λαμπερό μπλέ κουμπί που τα ζώα μπορούν να πατήσουν για να θεσουν τον μηχανισμό σε λειτουργία. Σήμερα όμως κανένα δεν δείχνει να ενδιαφέρεται. Ο τεχνικός μου λέει ότι ίσως η παρουσία μου τους προκαλεί εκνευρισμό. Μου λένε ότι, την περασμένη βδομάδα, ένα γουρούνι πάτησε το κουμπί επτά φορές και ήθελε κι άλλο.
Σκοπός του πειράματος είναι να διαπιστωθεί αν τα γουρούνια επιζητούν την άσκηση για να νοιώσουν καλύτερα, αν δηλαδή η άσκηση μπορεί να τους φτιάξει την διάθεση, όπως αυτό συμβαίνει με τους ανθρώπους. Δέκα - είκοσι χρόνια πριν, κάτι τέτοιο θα φαινόταν αστείο. Υπολογίζεται ότι, σήμερα υπάρχουν στον κόσμο κάπου 78 δισεκατομμύρια παραγωγικά ζώα - πολύ περισσότερα από όλα τα άλλα είδη και όλους τους ανθρώπους μαζί. Και όμως, σε μια εποχή κατά την οποία οι άνθρωποι αποκωδικοποιούν τον εγκέφαλο των αρουραίων και αποδεικνύουν ότι τα σκυλιά μπορούν να διαβάσουν τις σκέψεις μας, τα παραγωγικά ζώα παραμένουν ακόμη το "μαύρο κουτί".
Αυτό συμβαίνει διότι, μέχρι πρόσφατα, οι επιστήμονες δεν είχαν ενδιαφέρον για τις γνωστικές ικανότητες ορισμένων ειδών."Όταν άρχισα να συμμετέχω στα πρώτα συνέδρια, κανείς δεν μπορούσε να καταλάβει γιατί ήθελα να δω τι συμβαίνει μέσα στο μυαλό των παραγωγικών ζώων", λέει ο συμπεριφορικος βιολόγος του FBN, Christian Nawroth. "Γιατι σπαταλάς τον χρόνο σου, αν αυτό δεν πρόκειται να αυξήσει την παραγωγή του γάλακτος η του κρέατος", θυμάται ότι τον ρωτούσαν. Δεν έβρισκαν λόγο να ασχοληθούν.
Αν και ο Nawroth άρχισε την καριέρα του ερευνώντας τον μηχανισμό λήψης αποφάσεων στα μεγάλα πρωτευοντα, το 2010 στράφηκε στα παραγωγικά. Αναζητούσε μια θέση για διδακτορικό, όταν του προέκυψε μια ενδιαφέρουσα ευκαιρία... Άρχισε να κάνει κάποιες δοκιμές σε μικροσκοπικά γουρουνάκια, για να διερευνήσει αν τα ζώα ήταν ικανά να αντιληφθούν την λεγόμενη "παραμονή του αντικειμένου" (να καταλάβουν δηλαδή ότι κάτι μπορεί να εξακολουθεί να υπάρχει ακόμα κι όταν "εξαφανίζεται" πίσω από έναν φράκτη), ένα σημαντικό ορόσημο της γνωστικής ανάπτυξης των παιδιών. "Δεν έχει μελετηθεί σχεδόν τίποτα σχετικό με τα παραγωγικά ζώα", λέει. "Κι αυτό σε κάνει να εχεις την αίσθηση πως είσαι ένας από τους πρώτους εξερευνητές".
Σε ένα ξεχωριστό δωμάτιο - αχυρώνα, ο Nawroth και οι συνεργάτες του μελετούν την ενσυναίσθηση των γουρουνιών. Δέκα γουρουνάκια 6 μηνών κάθονται μαζεμένα σε μια γωνιά της περιφραξης. Φαίνεται πως δεν τους αρέσει η παρουσία των ξένων. Το ζήτημα είναι αν τους αρέσει η παρουσία των συντρόφων τους. Αυτό προσπαθεί να ανακαλύψει η ηθολόγος Liza Moscovice.
Σε ένα άνοιγμα της περίφραξης, έχει τοποθετήσει ένα μεγάλο κουτί με ένα δικτυωτό παράθυρο και μια πόρτα. Μετά από λίγα λεπτά, τα γουρουνάκια αρχίζουν να συγκεντρώνονται γύρω από το άνοιγμα της πόρτας για να εξερευνήσουν το καινούργιο αντικειμενο. Κανένα δεν έχει διδαχθεί πως να ανοίγει ένα τέτοιο κουτί, σύντομα όμως αρχίζουν να μυρίζουν και να δαγκώνουν τον μοχλό, μέχρις ότου δύο από αυτά αντιλαμβάνονται ότι, σπρώχνοντας τον μοχλό με το ρύγχος τους, η πόρτα ανοιγει. Ύστερα, μερικά μπαίνουν μέσα στο κουτί και αρχίζουν να το εξερευνούν.
Στα επόμενα πειράματα, το κουτί μετατρέπεται σε παγίδα. Μόλις ένα γουρουνάκι μπει μέσα σ' αυτό, η πόρτα κλείνει... Θα τρέξουν άραγε τα άλλα να το σώσουν; Η ιδέα προέκυψε από ένα παρόμοιο συμβάν που είχε σημειωθεί τυχαία, το 2020, κάπου στην Πράγα. Πράγματι, στις εγκαταστάσεις του FBN, η Moscovice και οι συνεργάτες της παρατήρησαν κάτι ανάλογο. Σε μια μελέτη που δημοσιεύτηκε το περασμένο καλοκαίρι, αποδειχτηκε ότι τα γουρουνάκια κατάφεραν να απεγκλωβίσουν τον σύντροφό τους μέσα σε 20 λεπτά.
Τα γουρουνάκια διασώστες έσπευδαν να ανοίξουν το κουτί όταν ένας σύντροφος τους βρισκόταν παγιδευμένος μέσα σ' αυτό. Και το έκαναν για να τον σώσουν και όχι από απλή περιέργεια, όπως συνέβαινε όταν το κουτί ήταν άδειο. Και έσπευδαν τόσο περισσότερο όσο περισσότερο το παγιδευμένο γουρουνάκι ξεφώνιζε από δυσφορία. Αυτό σημαίνει ότι οι "διασώστες" είχαν ευαισθητοποιηθεί από την συναισθηματική κατάσταση του εγκλωβισμένου γουρουνιού.
"Αυτό αποτελεί αποδεικτικό στοιχείο ενσυναίσθησης και είναι εντυπωσιακό. Κατά την άποψη μας, η αλληλοβοήθεια είναι μια συμπεριφορά που βασίζεται σε κάποια κατανόηση των αναγκών του άλλου", λέει η Moscovice. Κάποιοι διαφωνούν με αυτήν την άποψη και υποστηρίζουν ότι τα ζώα μπορεί να εκδηλώνουν αλληλοβοήθεια μόνο και μόνο για να μειώσουν το δικό τους στρες που προκαλείται στην θέα η στο άκουσμα ενός εγκλωβισμένου συντρόφου. Η Moscovice όμως συνέλεξε δείγματα σάλιου από τα γουρούνια διασώστες και δεν βρήκε μέσα σ' αυτά αυξημένα τα επίπεδα των ορμονών του στρες, όπως η κορτιζόλη - κάτι που θα συνηγορούσε σε έναν περισσότερο εγωιστικό λόγο της αλληλοβοήθειας.
Σε έναν άλλο σταύλο, η βιολόγος συμπεριφοράς Sandra Düpjan επαναλαμβάνει το περίφημο πείραμα με το ζαχαρωτό. Όπως με τους ανθρώπους, έτσι και με τα γουρούνια, σκοπός του πειράματος είναι να διαπιστωθεί αν τα ζώα μπορούν να καθυστερήσουν μια ικανοποίηση και να αρνηθούν μια μικρή αμοιβή, αποσκοπώντας σε μια μεγαλύτερη που θα έρθει αργότερα. Στα γουρούνια, η αμοιβή δεν είναι ζαχαρωτό αλλά πουρές μήλου, κάτι που τους αρέσει πάρα πολύ. Ένα τέτοιο πείραμα στα ζώα, έχει να κάνει με την ιδιοσυγκρασία και τον τον χαρακτήρα τους.
Η ίδια ερευνήτρια πειραματίζεται επίσης επιχειρώντας να διακρίνει στα γουρούνια σημεία αισιοδοξίας και απαισιοδοξίας, που αποτελούν επίσης ιδιοσυγκρασιακά χαρακτηριστικά ΚΑΙ των γουρουνιων. Σε έναν ανοικτό χώρο, τοποθετούνται δύο όμοια κουτιά. Τα γουρούνια που προσεγγίζουν κατά τύχη το "καλό" κουτί, παίρνουν μια αμοιβή (πουρέ μήλου και πάλι). Τα γουρούνια που προσεγγίζουν το "κακό", παίρνουν μια τιμωρία (ο πουρές μήλου βρίσκεται σε σημείο που δεν μπορούν να τον φτάσουν, ενώ οι ερευνητές κουνούν πάνω από τα κεφάλια τους μια πλαστική σακούλα - κάτι που στα γουρούνια δεν αρέσει καθόλου). Μετά απ' αυτό, οι πειραματιστές τοποθετούν στη μέση του χώρου ένα άλλο, τρίτο, κουτί. Τα γουρούνια που χαρακτηρίζονται από στοιχεία αισιοδοξίας το εξερευνούν με προθυμία, ελπίζοντας ότι θα λάβουν πουρέ μήλου ως αμοιβή. Τα πιο απαισιόδοξα όμως επιλέγουν να μην το προσεγγίσουν καθόλου, καθώς φοβούνται τόσο την ματαίωση όσο και την επανάληψη της τιμωρίας.
Άλλες έρευνες έχουν δείξει πως σημεία αισιοδοξίας και απαισιοδοξίας εμφανίζουν επίσης στον χαρακτήρα τους και οι αγελάδες. Και αυτές, όπως και τα γουρούνια, έχουν νοητικές και συναισθηματικές δυνατότητες πολύ περισσότερες από όσες (θα θέλαμε να) γνωρίζουμε.
Ένα περίπου χιλιόμετρο μακρυά από την εγκατάσταση που φιλοξενεί τα γουρούνια, βρίσκεται το κτίριο όπου, πριν δύο χρόνια, μια ομάδα από αγελάδες έμαθαν να κάνουν κάτι που, μέχρι τότε, φαινόταν τρομερά δύσκολο, αν όχι αδύνατο. Εκπαιδευτηκαν, με επιβράβευση (γλυκό ποτό η πουρές κριθαριού) και πολύ ήπια τιμωρία (σπρέι νερού), να ελέγχουν την ουροδόχο κύστη τους και να χρησιμοποιούν μια τουαλέτα διαμορφωμένη ειδικα για αυτόν τον σκοπό, ανοιγοκλείνοντας μάλιστα μια μεταλλική πόρτα!*** Για ένα είδος όπως η αγελάδα που φημίζεται για την αδυναμία να ελέγχει τις απεκκρίσεις του, αυτό το επίτευγμα υποδηλώνει μια βαθύτερη ικανότητα συτοεπίγνωσης. "Δεν είναι χαζά πλάσματα", λέει ο Jan Langbein, ένας από τους συγγραφείς της σχετικής ανακοίνωσης που δημοσιεύτηκε στο Current Biology "Έχουν ικανοτητα ελέγχου, προσωπικότητα και συναισθήματα".
Έπειτα, ο Langbein με ξεναγεί σε έναν ανοικτό σταύλο όπου τέσσερεις ομάδες αγελάδων γαλακτοπαραγωγής μασουλάνε σανό. Καλώδια δεδομένων τρέχουν σε μπλε γούρνες, καταγράφοντας πόσο και κάθε πότε τρώει το κάθε ζώο. Τα περιλαίμια γύρω από το λαιμό τους στέλνουν ασύρματα σήματα σε μεταλλικά κουτιά στην οροφή, τα οποία, μαζί με τοποθετημένες κάμερες, παρακολουθούν την ακριβή θέση κάθε αγελάδας σε πραγματικό χρόνο, τεκμηριώνοντας με ποιαν άλλη συνδέεται και για πόσο χρονικό διάστημα. Όλα φαίνονται περίπλοκα, ο σκοπός τους όμως είναι απλός.
"Προσπαθουμε να καταλάβουμε αν υπάρχουν φιλίες μεταξύ τους", λέει η Annkatrin Pahl που ηγείται του προγράμματος, κάνοντας το διδακτορικό της. "Στις εμπορικές φάρμες, οι κτηνοτρόφοι αλλάζουν θέση στις αγελάδες πολλές φορές κάθε χρόνο, διασπώντας έτσι τις κοινωνικές ομαδες. Μήπως όμως έτσι διακόπτουν και τις φιλίες";
Αφού πρώτα εντοπίσει έχθρες και φιλίες, η Pahl βγάζει τις αγελάδες στον εξωτερικό χώρο, ανά ζεύγη. Σε μια πρόσφατη δοκιμή, αγελάδες εχθρικές μεταξύ τους άρχισαν να κουτουλιουνται. Όταν όμως η καθεμία βρισκόταν κοντά στην φίλη της, άρχισαν να γλύφουν η μία το τρίχωμα της άλλης και να πηγαίνουν πέρα δώθε μαζί. Ως μέρος της μελέτης που βρίσκεται ακόμα στα αρχικά της στάδια, η Pahl συγκεντρώνει επίσης δεδομένα σχετικά με τους καρδιακους παλμούς και τα επίπεδα των ορμονών, για να μελετήσει την επίδραση του αποχωρισμού στα επίπεδα του στρες, και να δει αν η επανένωση της κάθε αγελάδας με την σύντροφο της προτίμησής της μπορεί να βοηθήσει.
"Αν ο κάθε κτηνοτρόφος ξέρει ποιες αγελάδες ταιριάζουν μεταξύ τους, είναι καλύτερα να τις κρατάει μαζί, κατά την διάρκεια των μετακινήσεων του κοπαδιού", λέει ο Langbein. Και δεν μιλάει απλώς ακαδημαικά. Πριν από 40 χρόνια, ο Langbein ήταν εκτροφέας αγελάδων, και είναι ιδιαίτερα ευαισθητοποιημένος σχετικά με τις συνθήκες στέγασης των σημερινών μονάδων γαλακτοπαραγωγης, όπου τα ζώα περνούν το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους δεμένα η φυλακισμένα μέσα σε στενάχωρα κλουβιά.
"Το να πείσεις όμως τους κτηνοτροφους να αλλάξουν τακτική χρειάζεται κάτι περισσότερο από επιστημονικές δημοσιεύσεις", λέει ο Langbein. "Γι αυτό δημοσιεύουμε επίσης και σε περιοδικά που απευθύνονται σε κτηνοτρόφους, έτσι ώστε οι επιστημονικές μας διαπιστώσεις να γίνονται κατανοητές και στην γλώσσα των απλών ανθρώπων". Και έχει ήδη αρχίσει να βλέπει την διαφορά. "Την εποχή που εγώ εργαζόμουν ως αγελαδοτρόφος, κανείς δεν ενδιαφερόταν για το πώς σκέπτονται η αισθάνονται αυτά τα ζώα. Τώρα έχουμε θερμαινόμενα κρεβάτια για τα γουρουνάκια και αυτόματα συστήματα βουρτσίσματος για τις αγελάδες", λέει. "Και νομίζω ότι οι κτηνοτρόφοι είναι πιο πρόθυμοι να παραδεχτούν ότι αυτά τα ζώα είναι κάτι περισσότερο από μονάδες παραγωγής".
Photo: εξώφυλλο του περιοδικού Science στις 7/12/23 [http://davidhgrimm.com/wp-content/uploads/2023/12/science.2023.382.issue-6675.largecover.jpg]
Παραπομπές
*Σχετικό σχόλιο στην ιστοσελίδα του FBN: http://tinyurl.com/mrynpupz
Σχετικό σχόλιο στην ιστοσελίδα του συγγραφέα: http://davidhgrimm.com/2023/12/08/do-goats-rival-dogs-on-social-smarts/
Animal behaviour and welfare recearch group (Facebook)
**https://www.science.org/toc/science/382/6675
*** Δείτε το βίντεο: https://youtu.be/impljBBURb8?si=Yn9EoKZFhFFcnEFf
2ο μέρος εδώ: https://gatouiti-blog.blogspot.com/2023/12/2.html
3ο και τελευταίο μέρος εδώ: https://gatouiti-blog.blogspot.com/2023/12/3.html
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου