Γιατί έχουν αυξηθεί οι εγκαταλείψεις σκύλων;

Από άρθρο της Δήμητρας Γκρους, με τίτλο "Γιατί έχουν αυξηθεί οι εγκαταλείψεις σκύλων"

Η λέξη "φρεσκοπαρατημένο" αναφέρεται σε σκυλιά που δείχνουν να είναι εντελώς χαμένα, βρίσκονται σε πανικό και συχνά φέρουν ένα σημάδι από το περιλαίμιο που τους έβγαλαν από τον λαιμό οι ιδιοκτήτες τους, λίγο πριν τα πετάξουν. Οι περισσότεροι, αν δούν ένα τέτοιο σκυλί, δεν μπορούν να το αναγνωρίσουν, όμως οι εθελοντές, που ξέρουν ένα προς ένα τα αδέσποτα της περιοχής τους, μπορούν.  Εθελοντές με γνώση, πείρα και ενσυναίσθηση ξέρουν επίσης να διαβάζουν τη συμπεριφορά ενός ζώου. Τα "φρεσκοπαρατημένα", εκτός από το σημάδι στο λαιμό, ξεχωρίζουν επίσης κι' από το βλέμμα τους, εκείνο το βλέμμα που δείχνει τον τραγικό τρόπο με τον οποίο βιώνουν οι σκύλοι την εγκατάλειψη. 

Μια πηγή από την οποία προέρχονται καινούργια αδέσποτα, είναι ασφαλώς τα ήδη υπάρχοντα που δεν στειρώνονται. Κυρίως όμως, τα αδέσποτα προέρχονται από τους ανεύθυνους ιδιοκτήτες. Αυτοί αφήνουν τα ζώα τους να γεννούν όπως τύχει, και τα κουτάβια είτε εγκαταλείπονται άμεσα ή διαμοιράζονται σε άλλους ανεύθυνους που θα διαιωνίσουν το πρόβλημα. Όμως, οι εγκαταλείψεις δεν αφορούν μονάχα κουτάβια. Άνθρωποι που δεν έχουν καμία επί της ουσίας συναισθηματική δέσμευση με το ζώο τους και το αντιμετωπίζουν σαν παιχνίδι, σαν εργαλείο ή και σαν μόδα, συχνά το εγκαταλείπουν, δεδομένης της ρευστότητας των συνθηκών. 

Οικονομική δυσκολία, μετακόμιση και αλλαγή οικογενειακής σύνθεσης, είναι μερικές από τις συνθήκες που μπορεί να αλλάξουν. Λάθος ζώο σε λάθος χέρια είναι επίσης μια συνθήκη, όπου το ζώο εγκαταλείπεται όταν δεν μπορεί να ικανοποιήσει τις προσδοκίες των ανεύθυνων ιδιοκτητών, στην μεγάλη πλειοψηφία των οποίων, ο νέος νόμος ήρθε να προσθέσει ακόμη περισσότερους λόγους εγκατάλειψης. Η πίεση από τον φόβο ελέγχου και την απειλή προστίμων είναι ο κυριότερος από αυτούς. 

Και ενώ ο Νόμος 4130/21 υποσχόταν βελτίωση της κατάστασης, τα πράγματα δείχνουν να γίνονται όλο και χειρότερα καθώς, τους τελευταίους τρεις μήνες, οι εγκαταλείψεις έχουν ήδη αυξηθεί. Η απάντηση στο γιατί συμβαίνει αυτό σχετίζεται με τη δημιουργία του Εθνικού Μητρώου Ζώων Συντροφιάς (ΕΜΖΣ) του Υπουργείου Εσωτερικών, που τέθηκε σε εφαρμογή στις 18 Δεκεμβρίου του 2023. Θεωρητικά, αυτή η κεντρική βάση καταγραφής και ταυτοποίησης  θα μπορούσε να γίνει ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο για τον περιορισμό της ανεξέλεγκτης αναπαραγωγής και εγκαταλειψης, στην πράξη όμως δεν έγινε καθόλου έτσι. 

Σύμφωνα με την Ανδριάνα Τσάγκα* , μέλος του Φιλοζωικού Σωματείου Λάρισας Anim.A.L, ο νόμος ψηφίστηκε χωρίς κάποια προαπαιτούμενα. Για να εφαρμοστεί σωστά το Εθνικό Μητρώο Ζώων Συντροφιάς, έπρεπε πρώτα να τσιπαριστούν τα ιδιόκτητα ζώα. Στην Ελλάδα, υπολογίζεται πως μόλις ένα 30% των ιδιοκτητών ζώων φέρουν ηλεκτρονική σήμανση. Για να λειτουργήσει το Μητρώο, θα έπρεπε πρώτα να πειστεί ο κόσμος να βάλει τσιπ, σε ένα ποσοστό τουλάχιστον 80-90%. Αν το  Μητρώο αφορά μόνο το 30% των ιδιόκτητων ζώων συντροφιάς (που περνούν αυτόματα στο σύστημα επειδή ήδη έχουν τσιπ), τότε για το κράτος το μεγαλύτερο ποσοστό  παραμένει ανύπαρκτο. Αν ένα ζώο δεν έχει ηλεκτρονική σήμανση, είναι σα να μην υπάρχει, και ο ιδιοκτήτης του δεν μπορεί να ελεγχθεί. 

Συμφωνα με τον Νόμο 4830/21, ο κτηνίατρος που θα δεχτεί ένα ζώο, οφείλει να το καταχωρήσει στο Εθνικό Μητρώο Ζώων Συντροφιάς του Υπουργείου Εσωτερικών. Αυτό όμως όφειλε να κάνει και με τον νόμο 4039/12, καταχωρώντας το ζώο στο αντίστοιχο μητρώο του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης. Οι ιδιοκτήτες ήταν από τότε υποχρεωμένοι να βάλουν τσιπ στα ζώα τους, όμως πολύ λίγοι το έκαναν. 

Εκτός από την καταχώρηση, ο νέος νόμος υποχρεώνει τους ιδιοκτήτες που επιλέγουν να μην στειρώσουν τα ζώα τους στην αποστολή  δείγματος DNA. Υποτίθεται ότι αυτό γίνεται για να ταυτοποιούνται τα κουτάβια που θα βρίσκονται πεταμένα και να τιμωρείται ο ιδιοκτήτης τους. Το ΕΜΖΣ, όπως και η Τράπεζα DNA, για να έχουν νόημα, θα έπρεπε να βασίζονται σε έναν μεγάλο πληθυσμό τσιπαρισμένων ζώων, οι αρχές όμως αποφάσισαν να το θέσουν σε λειτουργία χωρίς καμία προετοιμασία, έτσι που αυτό κατέληξε να λειτουργεί σαν "μπαμπούλας". 

Η Ειδική Γραμματεία για την Προστασία των Ζώων Συντροφιάς ανακοίνωσε ότι, μέσα σε τρεις μήνες από την έναρξη δημιουργίας του ΕΜΖΣ και την εγκατάσταση της Τράπεζας DNA (πρόσφατα δόθηκε παράταση στους 6 μήνες), θα αρχίσουν τα πρόστιμα. Δηλαδή κάποιος που έχει το ζώο (ή τα ζώα) του τσιπαρισμένο αλλά αστείρωτο, οφείλει να στείλει δείγμα DNA, αλλιώς κινδυνεύει να λάβει 1.000 ευρώ πρόστιμο. Με πρόστιμο απειλείται επίσης και ο κάθε ιδιοκτήτης, αν στο βιβλιάριο του ζώου δεν υπάρχει ετήσιος εμβολιασμός. Όσοι λοιπόν έχουν ζώα ατσιπάριστα, το πιθανότερο είναι να μην τα τσιπάρουν  ούτε και τώρα, ενώ θα υπάρξουν αρκετοί που θα τα εγκαταλείψουν για να μην βάλουν "μπελά στο κεφάλι τους". 

Αν πρώτα ξεκινούσαν καμπάνιες ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης, αν γίνονταν έλεγχοι και δίνονταν κίνητρα, ώστε να πειστούν οι περισσότεροι να βάλουν τσιπάκι στα ζώα τους, δεν θα τα εγκατέλειπαν. Και ΜΕΤΑ ίσως θα μπορούσε  να στηθεί το ΕΜΖΣ και η τράπεζα DNA, ώστε να γίνονται έλεγχοι και ταυτοποιήσεις... Το ΕΜΖΣ κατέληξε να ελέγχει τους υπεύθυνους ιδιοκτήτες που ΔΕΝ αποτελούν πηγή δημιουργίας αδέσποτων και έχουν ΗΔΗ βάλει τσιπ στο ζώο τους, ενώ οι υπόλοιποι (το 70% δηλαδή) δεν είναι εύκολο να εντοπιστούν. 

Είναι κοινό μυστικό ότι σημαντική πηγή δημιουργίας αδέσποτων αποτελούν οι κυνηγοί, που παρατάνε σκυλιά, όταν αυτά δεν κάνουν καλά την δουλειά τους, επειδή αρρώστησαν ή γέρασαν. Σημαντική πηγή δημιουργίας αδέσποτων αποτελούν επίσης και οι κτηνοτρόφοι, που εγκαταλείπουν κυρίως κουτάβια. Κάθε κτηνοτρόφος έχει 6, 7, 8, 10 σκυλιά αστείρωτα και ανεμβολίαστα, που γεννάνε ανεξέλεγκτα. 

"Στα χωριά, υπάρχει επίσης μια μεγάλη κατηγορία ανθρώπων που έχουν ζώα σε ημιαδέσποτη κατάσταση", λέει η Ανδριάνα Τσάγκα. Τα έχουν δεμένα, τα ταΐζουν κόκαλα, ψωμιά και ό,τι περισσεύει και, όταν γεννήσουν, πετάνε τα κουτάβια ή και ολόκληρη την οικογένεια, μερικές φορές. Κάποιοι άλλοι τα αφήνουν να γυρνάνε όλη μέρα σαν αδέσποτα και το βράδυ να κοιμούνται στην αυλή. Αυτοί οι άνθρωποι δεν έχουν συναισθηματική δέσμευση με τα ζώα και, αν τους ασκηθεί πίεση, θα τα βάλουν στο αυτοκίνητο και θα τα πετάξουν κάπου μακριά. 

Στις πόλεις, ως επί το πλείστον, υπάρχει μια κάποια κουλτούρα για τα κατοικίδια, μερικές φορές όμως βλέπεις και εκεί σκυλιά παρατημένα σε ταράτσες και σε μπαλκόνια. Και εκεί, υπάρχουν επισης αρκετοί που δεν έχουν βάλει τσιπάκι στον σκύλο τους, και φυσικά δεν πρόκειται να βάλουν ούτε και τώρα με την απειλή των προστίμων, οπότε τα ζώα είτε θα παραμείνουν αόρατα για το σύστημα, ή θα εγκαταλειφθούν. Τον τελευταίο καιρό, μέσα στον αστικό ιστό, τα παρατημένα ζώα άρχισαν να γίνονται όλο και περισσοτερα και, εκτός των άλλων,  μπορείς πλέον να βρεις κουτάβια από κυνηγούς (που δεν έβρισκες παλιότερα γιατί τα έδιναν μεταξύ τους) και πολύ περισσότερα ενήλικα ζώα από κτηνοτρόφους. Με την απειλή των προστίμων, οι παραπάνω δεν θα κάνουν τις απαιτούμενες ενέργειες για να γίνουν νόμιμοι, καθώς αυτό μεταφράζεται σε χρήματα και φροντίδα. Για να πειστούν, θα έπρεπε να τους είχαν δοθεί κίνητρα, ώστε το κράτος να μπορεί να ελέγξει τον πληθυσμό των ζώων. 

Τον Οκτώβριο 2023, βγήκε η Έκθεση του Ελεγκτικού Συνεδρίου για τα αδέσποτα, η οποία ορίζει ως υπεύθυνη την Ειδική Γραμματεία για την Προστασία των Ζώων Συντροφιάς και, στις 18 Δεκεμβρίου, παρουσιάστηκε πρόχειρα  ένα ημιτελές και γεμάτο λάθη, ελλείψεις και δυσλειτουργίες ΕΜΖΣ. Έκλεισαν την προηγούμενη βάση του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης, και άνοιξαν το Μητρώο χωρίς καμία ενημέρωση στους βασικούς χειριστές του, που είναι οι κτηνίατροι. Πανικός δημιουργήθηκε και στα σωματεία: πολλά ζώα δεν ταξίδεψαν στις νέες τους οικογένειες γιατί ο κτηνίατρος δεν ήξερε πώς να τα περάσει. Ο καινούριος νόμος, δηλαδή, αντί να βοηθήσει την κατάσταση, προξένησε ακόμα μεγαλύτερο κακό. Είναι τραγικό αυτό που συμβαίνει: όχι μόνο παρακινεί κάποιους να εγκαταλείψουν τα ζώα τους, αλλά αποτρέπει και άλλους από το να τα υιοθετήσουν. Βλέπουμε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σχόλια όπως, "παιδιά, μην υιοθετείτε, θα μπλέξετε έτσι όπως έχουν γίνει τα πράγματα"!

.

*απόφοιτος του προγράμματος "Ζώα: Ηθική Δίκαιο και Ευζωία" του τμήματος Φιλοσοφικής του ΕΚΠΑ)