Η ιστορία του Marius δεν ξεχάστηκε ούτε ξεπεράστηκε, γιατί ήταν σύμπτωμα μιας αντίληψης που παραμένει, και όχι ένα μεμονωμένο συμβάν. Και, όπως στην συνέχεια έγινε ευρέως γνωστό, το σοκαριστικό γεγονός αποτελεί την ορατή κορυφή ενός πολύ μεγάλου (και αόρατου για τους ανυποψίαστους) παγόβουνου. Η συγκεκριμένη επιχείρηση παραδέχτηκε τότε ότι, κάθε χρόνο, θανατώνει 20-30 ζώα, ενώ, στον ίδιο ζωολογικό κήπο, την ίδια χρονιά, θανατώθηκαν επίσης τέσσερα απολύτως υγιή λιονταράκια μωρά. Γνωστό είναι πλέον επίσης ότι, ο ζωολογικός κήπος Borås Djurpark zoo της Σουηδίας έχει θανατώσει κατ' επανάληψη μικρά λιονταράκια, ενώ δεν είναι πια μυστικό το ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση Ζωολογικών Κήπων και Ενυδρείων (EAZA) συνιστά ρητώς την θανάτωση απολύτως υγιών ζώων, κατά την διάρκεια προγραμμάτων αναπαραγωγής ορισμένων ειδών.
Καθώς μάλιστα (στις μέρες μας και όχι μόνο) η ανθρώπινη σκληρότητα επιχειρεί να μεταφράσει την αλαζονεία σε άποψη και την ιδιοτέλεια σε επιστημονικά (ή τουλάχιστον επιστημονικοφανή) επιχειρήματα, δεν είναι περίεργο που, την προτελευταία ημέρα του χρόνου που πέρασε, εμφανίστηκε στην επιστημονική επιθεώρηση PNAS μια μελέτη* με τίτλο "Zoos must embrace animal death for education and conservation", οι συγγραφείς της οποίας εισηγούνται στους ζωολογικούς κήπους να σκοτώνουν τα ζώα τους προτού γεράσουν.
"Η αντισύλληψη στερεί τα ζώα από ένα θεμελιώδες ένστικτο, και τους ζωολογικούς κήπους από τον εκπαιδευτικό τους ρόλο σχετικά με την αναπαραγωγή των ειδών. Οι ζωολογικοί κήποι πρέπει να υιοθετήσουν τον θάνατο για τον έλεγχο των πληθυσμών τους, όπως άλλωστε κάνει και η ίδια η φύση. Δεν θέλουμε μια συλλογή γερασμένων ζώων και κτηνιάτρους που θα ασχολούνται με την παρηγορητική τους αγωγή", λέει ο συνδιευθυντής της Κλινικής Ζώων Ζωολογικών Κήπων του Πανεπιστημίου της Ζυρίχης, και ο κτηνίατρος του ζωολογικού κήπου της Κοπεγχάγης προσυπογράφει.
Οι συγγραφείς** της μελέτης λένε ότι οι περισσότεροι άνθρωποι φαντάζονται πως όλα τα ζώα ενός ζωολογικού κήπου θα γεράσουν. Δεν λένε όμως ότι οι επισκέπτες (σχεδόν 700 εκατομμύρια κάθε χρόνο σε όλον τον κόσμο) δεν πηγαίνουν στους ζωολογικούς κήπους τόσο για μόρφωση όσο για αναψυχή. Λένε ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δεν συνειδητοποιούν τον ρόλο του θανάτου στην οικονομία της φύσης, δεν λένε όμως τίποτα για τον ρόλο των γεννήσεων στην οικονομία των ζωολογικών κήπων, ότι δηλαδή τα ζώα που "κόβουν" τα περισσότερα εισιτήρια δεν είναι τα γέρικα αλλά τα μωρά.
Το 2018, η οργάνωση για την υπεράσπιση των ζώων "In Defense of Animals" που δραστηριοποιείται διεθνώς με έδρα την Καλιφόρνια, σε συνεργασία με τον επίτιμο καθηγητή Εξελικτικής Βιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Κολοράντο, Dr. Marc Bekoff, ανακήρυξε την 9η Φεβρουαρίου ως Παγκόσμια Ημέρα ""Ζωοθανασίας"" - Word Zoothanasia Day (google, Fb).
Η λέξη "zoothanasia" (από τις λέξεις zoo και euthanasia) -σε αντιπαράθεση με την λέξη "euthanasia" (από την ελληνική λέξη ευ-θανασία, που σημαίνει καλό θάνατο που επέρχεται με τρόπο ανώδυνο και συμπονετικό, για λόγους μη αναστρέψιμης και επώδυνης βλάβης στην υγεία ή ανίατης νόσου), υποδηλώνει την άνευ λόγου θανάτωση των ζώων στους ζωολογικούς κήπους. Η παγκόσμια αυτή ημέρα είναι αφιερωμένη στην μνήμη όλων των αθώων και άτυχων ζώων που, κάθε χρόνο, θανατώνονται στους ζωολογικούς της Ευρώπης και της Αμερικής, για λόγους που δεν σχετίζονται απαραιτήτως με την υγεία ή την ευζωία τους.
Η σχέση του σημερινού δυτικού ανθρώπου με τον θάνατο (τον οποίο τόσο λίγο αντέχει και τόσο πολύ προξενεί) είναι μάλλον περίεργη και αντιφατική (όπως περίεργη και αντιφατική είναι και η σχέση του με τα ζώα). Προκειμένου για την σκοπούμενη και αναπόφευκτη θανάτωση ζώων συντροφιάς, οι αγγλόφωνοι χρησιμοποιούν ηπιότερες φράσεις, όπως "put it to sleep". Όταν αναφερόμαστε σε σκύλους και γάτες, στα ελληνικά χρησιμοποιούμε την λέξη "ευθανασία", ενώ για τα "παραγωγικά" ζώα προφέρουμε άνετα την λέξη "σφαγή". Για τα ζώα των ζωολογικών κήπων, η λέξη "zoothanasia" είναι σκληρή και αμετάφραστη, όπως σκληρή και αμετάφραστη είναι και η λέξη "culling".
Προκειμένου για πληθυσμούς "παραγωγικών "("ζωικό κεφάλαιο" - αγγλιστί "livestock") και άγριων ζώων, το culling (κοινώς "ξεσκαρτάρισμα") αναφέρεται στην απομάκρυνση (και θανάτωση) ορισμένων ατόμων, με βάση κάποιες ανεπιθύμητες ιδιότητες ή ατομικά χαρακτηριστικά που έχουν σχέση με την αποδοτικότητα και την χρήση (είδος, φύλο, συμπεριφορά, ιδιοσυγκρασία, παραγωγική ικανότητα, ασθένειες κλπ).
Για την θανάτωση ζώων στους ζωολογικούς κήπους ειδικότερα, το culling είναι η διαδικασία του διαχωρισμού από μια ομάδα ορισμένων ατόμων, εξ αιτίας κάποιων ανεπιθύμητων χαρακτηριστικών και ιδιοτήτων, όπως πχ ηλικία, ασθένειες, αλλά και γονίδια που πλεονάζουν ή "υπερεκπροσωπούνται" σε μια συγκεκριμένη ζωική συλλογή (διότι περί αυτού πρόκειται - ο ζωολογικός κήπος δεν είναι φυσικός βιότοπος αλλά ανθρωπογενής συλλογή που οδηγεί σε ανεπιλυτα αδιέξοδα), καθώς επίσης και εξαιτίας κάποιων εξωτερικών συνθηκών (όπως πχ έλλειψη χώρου ή χρημάτων). [Βλ. culling animals in zoos]
Σε όλους τους ζωολογικούς κήπους -ακόμα και αυτούς του λεγόμενου "πολιτισμένου" κόσμου- υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός ζώων που θανατώνονται, κάθε φορά που η διατήρηση τους κρίνεται "άσκοπη" ή ασύμφορη για τις επιχειρήσεις οι οποίες τα στεγάζουν. Σε πληθυσμούς αιχμαλώτων, αυτό μπορεί να συμβαίνει επειδή τα γονίδια κάποιων ατόμων κρίνεται ότι βρίσκονται σε "πλεόνασμα", ή επειδή κάποια άτομα θεωρείται σκόπιμο να απομακρυνθούν, προκειμένου να δώσουν την θέση τους σε άλλα, νεότερα, που έχουν την δύναμη να προσελκύσουν περισσότερους επισκέπτες. Τα ζώα μπορεί επίσης να πέσουν θύματα αυτού που αναφέρεται ως "ευθανασία διαχείρισης" ("management euthanasia"), όταν πάσχουν από κάποια ασθένεια, για την θεραπεία της οποίας οι επιχειρηματίες δεν είναι διατεθειμένοι να ξοδέψουν τα απαιτούμενα χρήματα.
Θύμα "ευθανασίας διαχείρισης" έπεσε, στις 9 Φεβρουαρίου του 2017, και ο Packy, ένας ασιατικός ελέφαντας που έζησε αιχμάλωτος στον ζωολογικό κήπο του Όρεγκον. Ο Packy είχε προσβληθεί από φυματίωση και θανατώθηκε σε ηλικία 54 ετών, παρά το γεγονός ότι δεν φαινόταν να υποφέρει, ενώ οι αρμόδιοι δεν μπήκαν στον κόπο να κρατήσουν -έστω- κάποια προσχήματα και να επικαλεστούν λόγους δημόσιας υγείας. "Πόσον αξίζει ένας πενηντατετράχρονος ελέφαντας σε σύγκριση ένα τετράχρονο παλληκαράκι που έχει καλύτερη δυνατότητα αναπαραγωγής"; δήλωσε ο υπεύθυνος της επιχείρησης, λίγο πριν την εκτέλεση της θανατικής ποινής του Packy.
Σημειωτέον ότι το Όρεγκον συμπεριλαμβάνεται στην μαύρη λίστα των δέκα χειρότερων ζωολογικών κήπων, σύμφωνα με καμπάνια για τους ελέφαντες. (4ος κατά σειρά στην έκθεση του 2019 της οργάνωσης In Defense of Animals)
Στην Ευρώπη, υπολογίζεται ότι, κάθε χρόνο, θανατώνονται τρεις έως πέντε χιλιάδες τρόφιμοι ζωολογικών κήπων ως πλεόνασμα ("surplus")***. Αυτές οι αποτρόπαιες πρακτικές είναι το αναπόφευκτο αποκορύφωμα ενός συστήματος που αντιμετωπίζει τα άγρια ζώα ως ιδιοκτησία, και εκμεταλλεύεται κάθε πτυχή της ζωής τους, προκειμένου να τα θέσει στην υπηρεσία της διασκέδασης και του κέρδους των ανθρώπων.
Η αφαίρεση της ζωής των ζώων στους ζωολογικούς κήπους δεν μπορεί να θεωρηθεί "ευθανασία". Η απόφαση ενός πρόωρου, αναίτιου, βίαιου και μη φυσικού θανάτου είναι το τελευταίο κεφάλαιο μιας θλιβερής ιστορίας αισθανόμενων πλασμάτων που αιχμαλωτίστηκαν (ή και γεννήθηκαν στην αιχμαλωσία) παρά την θέληση τους, και καταδικάστηκαν -χωρίς να έχουν διαπράξει κανένα αδίκημα- σε ισόβια δεσμά, αφού πρώτα τους αφαιρέθηκε η ελευθερία και η εγγενής αξιοπρέπεια.
"Η ίδια θλιβερή ιστορία θα συνεχίσει να γράφεται μέχρις ότου έρθει μια ημέρα που αυτή η μορφή εκμετάλλευσης θα σταματήσει, και οι ζωολογικοί κήποι θα μετατραπούν σε αληθινά καταφύγια****. Γιατί τα αληθινά καταφύγια φιλοξενούν μόνο ζώα που έχουν την ανάγκη ανθρώπινης φροντίδας, και αποτελούν πρότυπο σεβασμού για όλα τα αισθανόμενα όντα", λένε οι εκπρόσωποι της οργάνωσης In Defense of Animals.
Επιλεκτικές αναφορές:
- Honoring Animals Purposely Killed by Zoos On World Zoothanasia Day (February 2020)
- Dispensable lives, zoos and culling (March 2023)
- Dispensable Lives: Killing Healthy Animals in Zoos Must Stop (Febr. 2023)
- Killing Healthy Animals in Zoos: "Zoothanasia" is a Reality (Jan. 2017)
- Marius ή αλλιώς σκοτεινή πλευρά των ζωολογικών κήπων (Μάρτιος 2014)
- Έτσι εκπαιδεύουν οι ζωολογικοί κήποι τα παιδιά σας (Φεβρ. 2014)
- Ζωολογικοί κήποι: μύθος και πραγματικότητα (κείμενο πριν το 2014)
- Αιχμάλωτα ζώα στο Inside Story (Σεπτ. 2016)
*** BBC, zoosos (2014)
**** (real sanctuaries)