Ηλεκτρονικό Σημειωματάριο: Τελικά τα ελληνικά ζώα χάνονται;

Πέρασαν κιόλας είκοσι χρόνια από τότε που εκδόθηκε ένα θαυμάσιο βιβλίο με τίτλο "Τα Ελληνικά ζώα χάνονται" και υπότιτλο "Ένας άγνωστος θησαυρός στο δρόμο του αφανισμού", αρχικά από τις εκδόσεις Ζήτρος και ύστερα από τις εκδόσεις ergo. Το βιβλίο αυτό ήταν ένα δημοσιογραφικό οδοιπορικό, ανάμεσα σε ό,τι έχει απομείνει από τα οικόσιτα ελληνικά ζώα που αντιμετωπίζουν κίνδυνο αφανισμού. Στις σελίδες του, η δημοσιογράφος και συγγραφέας Κατερίνα Πλασσαρά καταγράφει "παραγωγικά" ζώα αλώβητα από τις παρεμβάσεις της σύγχρονης βιομηχανοποιημένης κτηνοτροφίας (από το βουβάλι της Κερκίνης και την αγελάδα της Αιτωλοακαρνανίας έως την χαρισματική γίδα της Σκοπέλου). Περιγράφει διάφορα ιπποειδή (από τα άλογα που έτρεχαν στις αρχαίες Ολυμπιάδες, τους απόγονους του Θεσσαλικού Βουκεφάλα και τα μοντέλα στα ανάγλυφα του Παρθενώνα, έως τα αλογάκια της Πίνδου, τον ελληνικό ημίονο, και το ταπεινό ελληνικό γαϊδουράκι). Παρουσιάζει επίσης σκύλους που υπάρχουν από τα ομηρικά χρόνια και έχουν αποτυπωθεί σε αγάλματα και ανάγλυφα. Στο βιβλίο, περιλαμβάνονται όλα τα είδη των οικόσιτων ζώων που έζησαν πολλούς αιώνες στον ίδιο τόπο, και έπαιξαν σημαντικό ρόλο, όχι μόνο στην επιβίωση των κοινωνιών, αλλά και στο χτίσιμο και την διατήρηση του πολιτισμού τους. Ένα ξεχωριστό κεφάλαιο καταλαμβάνουν οι ελληνικές φυλές των σκύλων, από τον ελληνικό Ιχνηλάτη και την κρητικιά Λαγωνίκα, έως τον ελληνικό Ποιμενικό και την Αλωπεκίδα.

Η λέξη "καθαρόαιμο" είναι ελληνική απόδοση του αγγλικού "purebred" και σηματοδοτεί την "καλλιεργημένη" ποικιλία ενός είδος ζώου, που προέκυψε με επιλεκτική αναπαραγωγή, μέσω της οποίας οδηγήθηκε σε έναν σταθερό επιθυμητό φαινότυπο. Αυτό δεν σημαίνει τίποτα περισσότερο από το ότι οι απόγονοι είναι προβλέψιμοι και ομοιόμορφοι, έχουν δηλαδή τα ίδια μορφολογικά και βιολογικά χαρακτηριστικά με τους γονείς και τους προγόνους τους. Επί της ουσίας, η επιλεκτική αναπαραγωγή είναι ένα "κοσκίνισμα" γονιδίων που έχει σκοπό να διατηρήσει ορισμένα επιθυμητά χαρακτηριστικά και να απορρίψει κάποια άλλα.

Όταν το γενεαλογικό δένδρο ενός καθαρόαιμου ζώου είναι γνωστό και καταγεγραμμένο, τότε λέμε ότι το ζώο αυτό έχει petigree. Η επιλεκτική αναπαραγωγή, ανάλογα με την χρήση για την οποία τα ζώα προορίζονται, αποτελεί αντικείμενο της Ζωοτεχνίας και, προκειμένου περί σκύλων, της Κυνοτεχνίας. Έτσι μπορούμε να μιλάμε για "καθαρόαιμους σκύλους", όχι όμως για "καθαρόαιμες φυλές". Καμία φυλή δεν είναι περισσότερο καθαρόαιμη από μια άλλη, απλώς υπάρχουν φυλές περισσότερο και λιγότερο σταθεροποιημένες, κι αυτό έχει να κάνει με την ομοιομορφία των μελών της και των απογόνων τους. Ως προς το θέμα αυτό, στην Ελλάδα είμαστε, δυστυχώς και για μια ακόμα φορά, χαμένοι στη μετάφραση. Καμία ράτσα δεν είναι "καθαρόαιμη", και κανένας σκύλος δεν είναι "ημίαιμος", απλώς κάποιοι σκύλοι ανταποκρίνονται στον φαινότυπο μιας συγκεκριμένης φυλής και κάποιοι άλλοι όχι. Ένας καθαρόαιμος δεν υπερτερεί ενός ημίαιμου, ούτε όμως και το αντίθετο. Καθαρόαιμος είναι απλώς είναι ένας σκύλος που ανήκει σε κάποια γνωστή, κατά κανόνα ξενική και αναγνωρισμένη φυλή (ράτσα). Στην αγγλική γλώσσα, οι έννοιες αυτές αποδίδονται με τους όρους "purebred", "crossbreed" και "mogrel".

Η αλήθεια είναι ότι, στον σύγχρονο "πολιτισμένο" κόσμο, η σχέση των ανθρώπων με τα ζώα είναι εξαιρετικά περίπλοκη (και δυσανάγνωστη πολλές φορές), με ακρότητες που ξεκινούν από την ανθρωπομορφική λατρεία των "pets" και καταλήγουν στην πλήρη απαξίωση εκείνων που χρησιμοποιούνται για επιστημονικές έρευνες, τροφή, ένδυση και εργασία.

Και είναι επίσης αλήθεια ότι η Ελλάδα ακολουθεί τον Δυτικό κόσμο, με μισό αιώνα καθυστέρηση (για παράδειγμα, τώρα που οι άλλοι έχουν αρχίσει επισήμως να εφιστούν την προσοχή στις δυσμενείς επιπτώσεις της στείρωσης στους σκύλους και να αναζητούν εναλλακτικούς τρόπους ελέγχου του υπερπληθυσμού χωρίς την στέρηση των ορμονών, όπου και εφόσον αυτό είναι εφικτό, η Ελλάδα αποφάσισε να τους στειρώσει ΟΛΟΥΣ ΑΔΙΑΚΡΙΤΩΣ). Στην Ελλάδα, μείναμε για χρόνια χαμένοι στη μετάφραση, απαξιώνοντας κάθε τι ελληνικό και χρησιμοποιώντας χαρακτηρισμούς όπως "καθαρόαιμο", "ημίαιμο", "μπάσταρδο", και ακόμα χειρότερους όπως "κοπρόσκυλο" ή "κοπρίτης", όταν στις ξένες χώρες αντίστοιχες λέξεις απέδιδαν την ακριβή σημασία των όρων pedigree, crossbred και mongrel ή mixed.

Πριν από όχι και τόσο πολλά χρόνια, στις αγροτικές περιοχές, τα ζώα ήταν συνδεδεμένα με την παραγωγή και την οικονομία. Στο αστικό περιβάλλον, αν και τα ζώα συντροφιάς συχνά προκύπτουν ως συναισθηματική ανάγκη, τα "καθαρόαιμα" έγιναν και είδος κοινωνικού "στάτους", ένας ακόμα τρόπος δηλαδή για να επιδείξουμε την κοινωνική μας άνοδο σε μια ανώτερη οικονομική τάξη.

Κι ύστερα ήρθε... ο "έρωτας": με την κατακόρυφη άνοδο της αστικής ζωοφιλίας αλλά και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, κανείς δεν ενδιαφέρεται πλέον για ράτσες (δεν είναι λίγοι μάλιστα εκείνοι που ούτε τις ξέρουν, ούτε θέλουν να μάθουν να αναγνωρίζουν ούτε τις ξένες - πόσω μάλλον τις ελληνικές). Τώρα, στο οπτικό πεδίο του φιλοζωικού κινήματος υπάρχουν μόνο κακοποιήσεις, εγκαταλείψεις, αδέσποτα, θύματα και "σωτήρες". Η αναπαραγωγή έγινε απόλυτο ταμπού, και η στείρωση των πάντων (οριζοντίως και αδιακρίτως) απαίτηση σχεδόν ομόφωνη, ακόμα και την στιγμή που η Νομοθεσία κινδυνεύει να καταστήσει τους σκύλους αντικείμενο εμπορίας, πηγή άγχους και "είδος πολυτελείας".

Εκτός των άλλων, φαίνεται ότι, στην Ελλάδα είναι πολύ λίγοι εκείνοι που έχουν κατανοήσει την πολυτιμότητα των αυτόχθονων φυλών. Πολύ λίγοι έχουν κατανοήσει ότι, σε αντίθεση με τα καθαρόαιμα που είναι αποτέλεσμα ανθρώπινης παρέμβασης και τεχνητής επιλογής, οι αυτόχθονες πληθυσμοί σκύλων που έχουν απομείνει είναι ελάχιστοι και προέρχονται από φυσική επιλογή, από την προσαρμογή δηλαδή στις εκάστοτε τοπικές συνθήκες, όπως το έδαφος, το κλίμα και η αγροκτηνοτροφική και κυνηγετική κουλτούρα της εκάστοτε περιοχής. Η Ελλάδα, ως σταυροδρόμι Ηπείρων, αποτέλεσε, από τα πολύ αρχαία χρόνια, πέρασμα πρωτόγονων σκύλων από και προς την Ασία, την Αφρική και την Ευρώπη. Κάποιοι πληθυσμοί προσαρμόστηκαν και διαμορφώθηκαν τοπικά, από την φυσική επιλογή, και εξελίχθηκαν σε ζώα με ιδιαίτερα μορφολογικά και βιολογικά χαρακτηριστικά, μεγάλη ανθεκτικότητα στις τοπικές συνθήκες, και ξεχωριστές ικανότητες.

Στην παγκόσμια βιβλιογραφία, υπάρχουν πολλές αναφορές στους αρχαιοελληνικούς σκύλους, που θεμελίωσαν κατοπινές ευρωπαϊκές φυλές, όμως η απουσία ενδιαφέροντος και μέριμνας της πολιτείας από τη μια, και κυνοτεχνικής παιδείας από την άλλη, καταδίκασε πολλούς από αυτούς στην αφάνεια. Όσοι επιβιώνουν μέχρι τις μέρες μας, είναι μια πολύ μικρή και ανεπανάληπτη δεξαμενή γενετικής βιοποικιλότητας από το παρελθόν, και μια πολύτιμη παρακαταθήκη για το μέλλον. Η Ομάδα Μελέτης και Μέριμνας για την Αλωπεκίδα και άλλες αυτόχθονες ελληνικές φυλές (ΟΜΜΑ ΑΜΚΕ) είναι μια Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία με επιμορφωτικό, πολιτιστικό, φιλοζωικό και κυνοφιλικό σκοπό. Τα μέλη της συνεργάζονται εντοπίζοντας σκύλους με φαινότυπο αυτόχθονων φυλών και προσπαθώντας να διατηρήσουν το γενετικό αποθεματικό τους με καταγραφή, ελεγχόμενη αναπαραγωγή, παρακολούθηση και υπεύθυνη υιοθεσία αυτών και των απογόνων τους. Οι διατάξεις του Ν.4830/21 όμως, και η οριζόντια στείρωση (υπέρ της οποίας οι περισσότεροι φιλόζωοι συνηγορούν), καθιστούν ένα τέτοιο εγχείρημα εξαιρετικά δύσκολο έως αδύνατο.

Ανεπανάληπτα και αναντικατάστατα, όλα τα αυτόχθονα ζώα (και όχι μόνο τα σκυλιά) αποτελούν φυσική κληρονομιά και ζωντανή μαρτυρία της ιστορίας του κάθε τόπου. Χαρισματικοί σύντροφοι και ανεκτίμητοι συνεργάτες, τα σκυλιά των αυτόχθονων ελληνικών φυλών μειώνονται δραματικά από την αστικοποίηση, τα ατυχήματα, την τυχαία αναπαραγωγή με ξένους εισαγόμενους σκύλους, τις μαζικές στειρώσεις και την άγνοια του κοινού. Μια μικρή ομάδα ανθρώπων χωρίς ιδιοτέλεια κάνουν μια απέλπιδα προσπάθεια να περισώσουν κάποια από αυτά, και είναι μεγάλο κρίμα να εμποδιστούν από αδιαφορία, ιδιοτέλεια, μονομερή ζωοφιλία, συναίσθημα χωρίς γνώση, και αμορφωσιά.