Ηλεκτρονικό Σημειωματάριο: Μπορεί η μεταχείριση των ζώων της σύγχρονης κτηνοτροφίας να είναι ανθρωπιστική;

Καποτε ήταν ένα αυτιστικό κορίτσι που είχε την τύχη να γεννηθεί από μια ΥΠΕΡΟΧΗ μητέρα. Σήμερα, η Τεμπλ Γκράντιν είναι μια εκπληκτική γυναίκα που έγινε παγκοσμίως γνωστή, όχι μόνο για την υπέρβαση της διαφορετικότητας με την οποία γεννήθηκε και την προσφορά της στην ανάδειξη της αξίας των ανθρώπων που βρίσκονται στο φάσμα του αυτισμού, αλλά και για τις μελέτες της σχετικά με τα συναισθήματα των ζώων και τον τρόπο που αυτά αντιλαμβάνονται τον κόσμο που τα περιβάλλει (σκέφτονται με εικόνες*, όπως και οι αυτιστικοί, ενώ το μεγαλύτερο βάσανο της ζωής τους είναι ο ΦΟΒΟΣ).

Δύο από τα βιβλία της σχετικά με τα ζώα ("Τα ζώα σε μετάφραση" και "Τα ζώα μας κάνουν ανθρώπους") που περιέχουν πολύτιμες πληροφορίες για τους σκύλους, τις γάτες, τις κότες, τα γουρούνια, τα άλογα και τις αγελάδες, έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά και αξίζει να υπάρχουν σε κάθε βιβλιοθήκη.

Μερικοί άνθρωποι δεν θέλουν να παραδεχτούν πως και τα ζώα έχουν συναισθήματα, όμως αυτό δεν είναι λογικό γιατί όλα τα επιστημονικά δεδομένα μαρτυρούν το αντίθετο. Η μελέτη των αποτελεσμάτων της ηλεκτροδιέγερσης των υποφλοιωδών συστημάτων του εγκεφάλου αποδεικνύει ότι τα βασικά συστήματα συναισθημάτων όλων των θηλαστικών είναι παρόμοια με τα ανθρώπινα. Οι λογικές διαδικασίες που με οδήγησαν στην μεταρρύθμιση των σφαγείων είναι ίδιες με αυτές που με έκαναν να παραδεχτώ την ύπαρξη συναισθημάτων στα ζώα, γράφει.

Οι περισσότεροι φιλόζωοι αναγνωρίζουν ότι τα πρωτοποριακά σχέδια της για τα σφαγεία, τα οποία υποστηρίζονται από μεγάλες επιχειρήσεις, συνέβαλαν στην μείωση της αγωνίας των ζώων που οδηγούνται στη σφαγή**, υπάρχουν όμως και άλλοι που την κατακρίνουν γιατί εξακολουθεί να τρώει κρέας και γιατί, με την προβεβλημένη παρουσία της στον χώρο της βιομηχανίας του κρέατος, "ξεπλένει" και νομιμοποιεί τον βασανισμό των ζώων που, λόγω της σημερινής εντατικοποίησης της παραγωγής, είναι αναπόφευκτος.

Ένα θέμα προς συζήτηση, σχολιάζει ο Mark Bekoff στο Psychology Today, είναι το κατά πόσον είναι απολύτως απαραίτητο να τρώμε ζώα. Ακόμη όμως και αν δεχθούμε πως μερικοί (ή και όλοι) οι άνθρωποι χρειάζονται οπωσδήποτε ζωικές πρωτεϊνες, αυτό δεν σημαίνει ότι η κακοποιητική φύση της βιομηχανοποιημένης κτηνοτροφίας είναι θεμιτό να παραβλέπεται. Οι εγκαταστάσεις της σημερινής εντατικής κτηνοτροφίας εξαναγκάζουν πλάσματα συναισθανόμενα και με εγγενή αξιοπρέπεια να ζουν μόνο για να υποφέρουν, κι αυτό είναι ντροπή, όχι μόνο για αυτούς που τις στηρίζουν αλλά και αυτούς που τις ανέχονται, λέει, και σναρωτιέται αν υπάρχει φιλόζωος που θα δεχόταν να βάλει τον σκύλο ή την γάτα του σε μια τέτοια θέση.

Κανένα από τα 'παραγωγικά ζώα' που περνούν την ζωή τους μέσα σε ένα βιομηχανικό εκτροφείο δεν μπορεί να έχει, όχι καλή, αλλά ούτε καν υποφερτή ζωή, και το 'ελαφρώς καλύτερα' δεν είναι αρκετό. Η Temple Grandin θα μπορούσε να παρακινήσει τους ανθρώπους να σταματήσουν να τρώνε κρέας που προέρχεται από βιομηχανικά εκτροφεία, εφιστώντας την προσοχή στο γεγονός ότι η μεταχείριση που υφίστανται, τα ζώα εκεί δεν μπορεί να έχει τίποτα ανθρωπιστικό.

Η αθλιότητα της βιομηχανοποιημένης κτηνοτροφίας δεν είναι κάτι αναπόφευκτο. ΕΜΕΙΣ επιτρέπουμε την συνέχεια της ύπαρξης της με τις διατροφικές επιλογές μας. Κι' αν εγώ ήμουν ένα παραγωγικό ζώο, δεν θα περίμενα από την Grantin να κάνει τη ζωή μου καλύτερη. Διότι, ακόμα κι αν γινόταν λίγο καλύτερη, δεν θα έπαυε να είναι φρικτή, γεμάτη με ασταμάτητο τρόμο και άγχος.

Όσο για την λεγόμενη 'ανθρωπιστική σφαγή', αυτό είναι κάτι που, στην πραγματικότητα, δεν υπάρχει. Το bolting είναι μια τεχνική που υποτίθεται ότι προσφέρει έναν ακαριαίο και ανώδυνο θάνατο, πλήττοντας τον εγκέφαλο, στην πράξη όμως αυτό δεν συμβαίνει πάντοτε.

Η σωστή αναισθητοποίηση, γράφει η Dr. Grandin, εξασφαλίζει καλύτερης ποιότητας σφάγια, ενώ η μέθοδος της ηλεκτροπληξίας που δεν εφαρμόζεται σωστά προκαλεί αιματηρές κηλίδες στο κρέας και κατάγματα στα οστά. Η σωστή ανασθητοποίηση είναι επίσης προϋπόθεση ευζωίας, όπως ορίζεται και από την νομοθεσία. Όταν γίνεται σωστά, το ζώο χάνει αμέσως τις αισθήσεις του και μένει ακίνητο, επιτρέποντας στους σφαγείς να δουλέψουν πάνω του με ασφάλεια. (!)

Πριν την ανασθητοποίηση όμως, τα ζώα δεν υποφέρουν μόνο εξαιτίας όσων βιώνουν πάνω στο σώμα τους, αλλά και επειδή βλέπουν, μυρίζουν και ακούνε τον φόβο και τον πόνο των άλλων γύρω τους, λέει ο Mark Bekoff.

"Συμμερίζομαι απολύτως την άποψη εκείνων που αγωνίζονται για την πλήρη απελευθέρωση των ζώων και δεν ζητούν απλώς μεγαλύτερα αλλά άδεια κλουβιά. Όπως όμως έχει αποδείξει η Dr. Grandin, η προσφορά έστω μιας μικρής παρηγοριάς και ανακούφισης σ' εκείνα που δεν μπορούμε να ελευθερώσουμε, είναι κάτι που αξίζει τον κόπο", λέει η πρόεδρος της PeTA, Ingrid Newkirk.

Είναι φυσικό να θεωρούμε ότι ο άνθρωπος πρέπει να βρίσκεται στην κορυφή της τροφικής αλυσίδας; Είναι αφύσικο να υπερασπιζόμαστε πάντοτε το δίκιο των θηραμάτων; Είναι λογικό να ανθρωποποιούμε τους σκύλους και τις γάτες και να σφάζουμε τα αρνιά, τα κατσίκια, τα πρόβατα και τις αγελάδες; Είναι αδυναμία να μας λυπεί ο πόνος και ο θάνατος των ζώων;

Συχνά με ρωτούν, γράφει η Temple Grandin στον επίλογο του βιβλίου της "Animals Make Us Human", γιατί εξακολουθώ να εργάζομαι στην βιομηχανία του κρέατος και δεν διαχωρίζω τη θέση μου. Ο κυριότερος λόγος που με έκανε να πιστέψω ότι η κατανάλωση κρέατος δεν είναι κάτι κακό, όταν ξεκίνησα την καριέρα μου, κατά την δεκαετία του '70, είναι ότι τότε οι αγελάδες και τα γουρούνια ζούσαν σε καλές συνθήκες. Οι αγελάδες ήταν ελεύθερες στους αγρούς, σε μικρές οικογενειακές φάρμες. Κλουβιά που να μην επιτρέπουν στα γουρούνια ούτε να γυρίσουν πλευρό δεν υπήρχαν. Οι κότες δεν γεννούσαν ακινητοποιημένες σε κλωβοστοιχίες, όπως γίνεται σήμερα. Ακόμα και τα μεγάλα κοπάδια βοοειδών, στην Αριζόνα, ζούσαν καλά.

Η Temple Grandin ήρθε για πρώτη φορά σε επαφή με την κτηνοτροφία σε μια εποχή όπου πολλές επιχειρήσεις μπορούσαν ακόμα να προσφερουν στα ζώα τους μια καλή ζωή, κι' εκείνη έθεσε στόχο να τους εξασφαλίσει έναν ανώδυνο θάνατο. Υπήρχαν βεβαίως και τότε αρκετές περιπτώσεις κακομεταχείρισης, γράφει, αυτό όμως ήταν κάτι για το οποίο μπορούσα να εργαστώ και να το διορθώσω, με αποτελεσματική παρέμβαση και σωστό σχεδιασμό. Αν οι πρώτες εικόνες που αντίκριζα τότε ήταν τα κλουβιά της σημερινής κτηνοτροφίας, η ζωή μου θα είχε εξελιχθεί διαφορετικά, και, πάνω σ' αυτό, καταλαβαίνω τους ακτιβιστές για τα δικαιώματα των ζώων.

Πρακτικό πνεύμα; Περιορισμένη προσέγγιση; Αδυναμία αλλαγής πορείας; Ρεαλισμός ή μήπως κάτι άλλο; Ίσως κάτι από αυτά ή και όλα μαζί, σίγουρα πάντως το να παίρνει κάποιος θέση στο σήμερα με τα μέτρα του χτες δεν φαίνεται και τόσο ρεαλιστικό. Εν πασει περιπτώσει, σ' αυτόν τον τόσο σκληρό μας κόσμο, η σχέση των ανθρώπων με τα ζώα ήταν ανέκαθεν περίπλοκη και αντιφατική. Θέλει μεγάλη δύναμη για να σχεδιάζεις τον θάνατο αυτού που αγαπάς επειδή έχεις την πεποίθηση ότι έτσι πρέπει να γίνει, και κανείς δεν θα μπορούσε να κατηγορήσει αβασάνιστα την Grandin για ανεντιμότητα.

Αν και οι διατροφικές επιλογές των ανθρώπων είναι ένα ζήτημα πολυσύνθετο, με πολλές παραμέτρους σε διάφορα μέρη του κόσμου και διάφορες εποχές, σίγουρα στις μέρες μας τα παραγωγικά ζώα βιώνουν την κόλαση επί της γης. Στην οποιαδήποτε περίπτωση πάντως, και πέρα από το πόσο θα μπορούσε κάποιος να συμφωνήσει ή να διαφωνήσει με τους διαφορετικούς τρόπους προσέγγισης της προστασίας τους (Animal Rights vs Animal Welfare), η συμβολή της Temple Grandin στην βελτίωση των συνθηκών της σύγχρονης κτηνοτροφίας θα μπορούσε να είναι όχι απλώς μεγάλη (που όντως είναι) αλλά τεράστια και καθοριστική.

Η Temple Grandin, μεταξύ άλλων, υποστηρίζει ότι δεν είναι ανήθικο να τρώμε ζώα γιατί, αν δεν τα τρώγαμε, δεν θα υπήρχαν. Η κατανάλωση δίνει στα παραγωγικά ζώα την δυνατότητα της ύπαρξης, αν και δεν είναι πλέον λίγοι αυτοί που αναρωτιούνται αν θα πρέπει ή όχι να τα τρώμε. Και, προφανώς, η κατάργηση της κτηνοτροφίας είναι ένα ρητορικό ερώτημα που ο καθένας επιτρέπεται να θέτει γενικώς, εκ του ασφαλούς, ακίνδυνα και θεωρητικά.

Στις Δυτικές κοινωνίες, η αποκήρυξη της κακοποίησης των ζώων θεωρείται πλέον και επισήμως δείκτης πολιτισμού, συχνά όμως αυτό γίνεται προσχηματικά, καθώς αναφέρεται κυρίως στα ζώα συντροφιάς και όχι στα παραγωγικά, η θλιβερή ζωή των οποίων συνήθως αποσιωπάται και κρατιέται μακρυά από τα μάτια της κοινής γνώμης. Η κατάργηση της κτηνοτροφίας είναι μια υπόθεση που τίθεται στα πλαίσια του ουτοπικού, του ανέφικτου, του ακραίου ή και του γραφικού, ενώ παράλληλα οι πάντες επικαλούνται την "ευζωία" ως πρόσχημα για την διατήρηση της εκμετάλλευσης. Αναρωτηθήκαμε όμως (όλοι μαζί και ο καθένας χωριστά) γιατί κάποιες μικρές, εφικτές, απολύτως ρεαλιστικές και πολύ συγκεκριμένες αλλαγές είναι τόσο δύσκολο να γίνουν στην πράξη; Γιατί ένα απολύτως λογικό και εντελώς στοιχειώδες αίτημα πολιτών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως αυτό της κατάργησης των πολύ στενών κλουβιών της σημερινής χοιροτροφίας και πτηνοτροφίας, ή εκείνο της απαγόρευσης εκτροφής ζώων για τη γούνα*** τους, βρίσκει τόσο μεγάλη αντίσταση από τους κυβερνώντες, όχι μόνο των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής αλλά και της Ευρωπαϊκής Ένωσης;

Αναρωτηθήκαμε ποτέ γιατί συζητάμε ακόμα για το αν θα πρέπει να απαγορευτεί, άμεσα και χωρίς δεύτερη σκέψη, το περίφημο "foie gras";**** Ποια ματαιοδοξία διατηρεί την μόδα της ένδυσης με γδαρμένα ζώα στον 21ο αιώνα, και ποια (διαστροφική και όχι διατροφική) ανάγκη επιτρέπει στους ανθρώπους να καταναλώνουν, ως τερψιλαρύγγιο έδεσμα, το εκφυλισμένο συκώτι ενός φρικτά βασανισμένου πουλιού; Ποιος διεστραμμένος εγκέφαλος σκέφτηκε ότι είναι θεμιτό να βασανίζουμε άλογα για να παράγουμε ακόμα περισσότερα γουρούνια;

Σήμερα είμαστε πλέον σε θέση να τεκμηριώσουμε ότι δεν είναι μόνον οι άνθρωποι που μπορούν να νοιώσουν φόβο, πόνο, αγωνία, απελπισία, ματαίωση, χαρά, προσδοκία και στοργή. Η Temple Grandin ξέρει πολύ καλά ότι τα ζώα έχουν συναισθήματα, και οι γνώσεις της θα μπορούσαν να κάνουν μεγάλο καλό.

Το 1970, o Ric O' Barry ήταν ήδη ένας καταξιωμένος εκπαιδευτής δελφινιών που κέρδιζε πολλά χρήματα, και θα μπορούσε να κερδίσει ακόμη περισσότερα αν δεν άκουγε την συνείδηση του και δεν αποφάσιζε να στραφεί εναντίον της βιομηχανίας των δελφιναρίων. Πολλά χρόνια πριν (το 1904), ο Μαρκ Τουαίην δεν ήταν σε θέση να εκτιμήσει αν η ζωοτομία θα μπορούσε ή όχι να ωφελήσει την Επιστήμη, άκουσε όμως την καρδιά του και τάχθηκε εναντίον των πειραμάτων στα ζώα, τα οποία αγαπούσε, σεβόταν, και κυρίως λυπόταν.

Κατά τη γνώμη μου, εκείνο που λείπει, στις μέρες μας, δεν είναι τόσο η γνώση και η πληροφόρηση, όσο η ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ενσυναίσθηση, αυτό που είθισται να προσδιορίζουμε ως "ανθρωπιά" και που θα μπορούσε να προσφέρει (σε ανθρώπους και ζώα) έναν καλύτερο, ασφαλέστερο, ηθικότερο και πιο συμπονετικό κόσμο. Και με αναγωγή στο μέτρο του κόσμου της σύγχρονης κτηνοτροφίας, αυτό που σίγουρα σήμερα λείπει είναι το ΕΛΕΟΣ.

Παραπομπές:

*Thinking the Way Animals Do: Unique insights from a person with a singular understanding

Do Animals and People with Autism Have True Consciousness?

**Making Slaugherhouses more Humane for Cattle, Pigs, and Sheep

Temple Grandin on what doctors should know about slaughterhouses: American Medical Association

***Η απάντηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στο αίτημα της Πρωτοβουλίας Πολιτών για μια Ευρώπη Χωρίς Γούνα είναι ότι "ΙΣΩΣ" και "ΘΑ", στο δε αίτημα για την κατάργηση των κλουβιών η φιλοζωη Ευρώπη απαντά με σιωπή.

****Για το θέμα αυτό, αυτό διαβάζω με φρίκη το εξής; Η Αμερικανική Ένωση Κτηνιάτρων ΔΕΝ έχει λάβει ξεκάθαρη θέση εναντίον του φουά γκρα, αν και έχει επισημάνει ότι "είναι επιτακτική ανάγκη να διερευνηθεί η κατάσταση στην οποία βρίσκονται οι πάπιες κατά την διάρκεια της πάχυνσης και οι επιπτώσεις στην ευζωία τους, όπως η πιθανότητα τραυματισμού και δευτερογενών μικροβιακών επιπλοκών από τις αλλεπάλληλες εισαγωγές του σωλήνα σίτισης, η ταλαιπωρία των πτηνών κατά την διάρκεια της συγκράτησης και των χειρισμών που υφίστανται όταν σιτίζονται δια της βίας, και οι κίνδυνοι στους οποίους εκτίθεται η υγεία τους εξ' αιτίας της παχυσαρκίας, της ακινησίας και της αδράνειας, καθώς επίσης και το γεγονός ότι τα πτηνά γίνονται ιδιαιτέρως ευάλωττα". [by Doris Lin, Σεπτέμβριος 2918 at treehugger -- https://www.avma.org/sites/default/files/resources/foie_gras_bgnd.pdf]