Κείμενο βασισμένο στην τοποθέτηση της Έφης Αχτσιόγλου κατά την παρουσίαση του βιβλίου του Πέτρου Κατσάκου "Ιστορίες χωρίς φωνή" (εκδόσεις Οκτάνα), στο Vegan Life Festival
Είναι ιστορίες ανθρώπινης απληστίας, όπως αυτή στον Καναδά, εκεί όπου οι κυνηγοί, οπλισμένοι με ρόπαλα που φέρουν καρφιά ή μεταλλικά άγκιστρα, καταφέρουν κατακέφαλα χτυπήματα στα μωρά της φώκιας, έτσι ώστε να διατηρηθεί ανέπαφη η πολύτιμη γούνα τους. Τα ημιθανή σώματα σύρονται πάνω στους πάγους, αφήνοντας πίσω τους αιμάτινα μονοπάτια, και ύστερα οι άνθρωποι τα γδέρνουν για να πλουτίσουν, πουλώντας μιαν αυταπάτη πολυτέλειας.
Είναι ιστορίες ανθρώπινης ματαιοδοξίας, όπως εκείνη όπου μικροί χιμπατζήδες βασανίζονται ως σύμβολα χλιδής. Είναι η ιστορία για το φουαγκρά, καθώς επίσης και η ιστορία για το χαβιάρι και το μαρτύριο ενός θηλυκού ψαριού, το οποίο εγκυμονεί και από το οποία ληστεύουμε τα αυγά προς τέρψη του ανθρώπινου ουρανίσκου. Η υφαρπαγή γίνεται με ένα μαχαίρι που ανοίγει την κοιλιά της μητέρας, αφαιρεί τον λιγοστό της θησαυρό και την αφήνει να αναρρώσει μέχρι να επαναληφθεί το ίδιο, ξανά και ξανά, μέχρι τον θάνατο, προκειμένου να υπάρχει ένα εξεζητημένο σύμβολο πολυτελούς ζωής στο τραπέζι.
Οι "Ιστορίες χωρίς φωνή" είναι ιστορίες αφύπνισης, όπως αυτή για την καμηλοπάρδαλη που κινδυνεύει να χαθεί, ή για την κακοποίηση των αλόγων, που και σε πολλές Ελληνικές πόλεις σέρνουν τις άμαξες κάτω από 40 βαθμούς κελσίου. Δεν είναι ιστορίες ρομαντισμού. Είναι ιστορίες βαρβαρότητας. Κι εκεί κάπου μέσα στα σκοτάδια, υπάρχουν ιστορίες που μας δίνουν ελπίδα, όπως η ιστορία του Όλιβερ της αρκούδας -με το αίσιο τέλος του, με τους ανθρώπους που τον ελευθέρωσαν και τον αγκάλιασαν. Υπάρχουν ακόμα ιστορίες φιλίας και αγνής αγάπης, όπως εκείνη του ψαρά με τον πελαργό. Δυστυχώς όμως είναι κυρίως ιστορίες βαρβαρότητας. Όπως οι αγώνες πάλης με καμήλες στην Τουρκία -μια βιαιοπραγία που δεν έχει θέση στον σύγχρονο κόσμο. Ή όπως οι ταυρομαχίες, το θέατρο της βαρβαρότητας και της λήθης, μια σκηνή από το σκότος της ανθρώπινης συνείδησης.
Αν τα σφαγεία είχαν γυάλινους τοίχους, οι άνθρωποι δεν θα μπορούσαν πια να κρυφτούν πίσω από τις αυταπάτες τους. Αν τα σφαγεία είχαν γυάλινους τοίχους, όλες οι φωνές των ζώων, όλες οι κραυγές τους, θα μπορούσαν να ακουστούν και τότε (ίσως**) η αλλαγή θα ήταν αναπόφευκτη. Γιατί (ίσως) καμία συνείδηση δεν θα μπορούσε να αντέξει το βάρος της αδιαφορίας.
Το βιβλίο του Πέτρου Κατσάκου είναι το αποτέλεσμα της προσπάθειας να μπούμε στη θέση του "Άλλου", να δούμε τον κόσμο μέσα από τα δικά του μάτια, να νιώσουμε τον δικό του πόνο, τη δική του χαρά και τη δική του λύπη. Δεδομένου όμως ότι αυτό δεν μπορεί να γίνει απόλυτα, αφού δεν μπορούμε να φτάσουμε στην απόλυτη ταύτιση του εαυτού με τον άλλον, η σχετικότητα ταυτότητας και διαφοράς δημιουργεί την αναγκαιότητα μιας νέας ηθικής. Ακόμη κι' αν δεν μπορεί να υπάρξει ηθική στάση απέναντι στο ριζικά και απόλυτα Άλλο, στο ριζικά και απόλυτο Ξένο, σε αυτό που αδυνατούμε να κατανοήσουμε απόλυτα και ολοκληρωτικά, η σχετική απόσταση ανάμεσα στον εαυτό και το άλλο θα μπορούσε να θεμελιώσει μια νέα (σχετική) ηθική σεβασμού της ετερότητας.
Και βεβαίως, όλα αυτά θα ήταν ενδιαφέροντα, αν και όχι ιδιαιτέρως ριζοσπαστικά, αν ο άλλος ήταν ένα ανθρώπινο ον. Όμως, στο εν λόγω βιβλίο, αυτός ο άλλος, τη θέση του οποίου καταλαμβάνει η αφήγηση σαν να είναι ο εαυτός, δεν είναι ένα ανθρώπινο ον, αλλά αυτό που, στην κυρίαρχη αντίληψη της "ανθρωπινότητας", θεωρείται ως ριζικά Άλλο, δηλαδή το Ζώο. Σε όλη την ιστορία της δυτικής σκέψης το ζώο έπαιξε τον ρόλο του σημείου αναφοράς για την εγκαθίδρυση μιας διαφοράς θεμελιακής για την ίδια την "ανθρωπινότητα". Ο άνθρωπος έγινε άνθρωπος μέσω της διαφοράς του από το ζώο. Και κυρίαρχο ρόλο στην εγκαθίδρυση αυτής της διαφοράς έπαιξε ο Λόγος και η Σκέψη. Έτσι εγκαθιδρύθηκαν και θεμελιώθηκαν πολλοί, αν όχι όλοι, οι δυισμοί της δυτικής μεταφυσικής σκέψης: Άνθρωπος - ζώο, θεός - φύση, ελευθερία - αναγκαιότητα, πρόσωπο - πράγμα, υποκείμενο - αντικείμενο, και λοιπά. Από τον Πλάτωνα ως τον Αριστοτέλη, και από τον Καρτέσιο ως τον Καντ, εντοπίζουμε αυτό το νήμα των δυισμών, των διαχωρισμών και των αντιθέσεων που συγκροτούν τη δυτική σκέψη, το νήμα που της παρέχει το φαντασιακό της θεμέλιο και τη φαινομενική της ενότητα. Είναι μέσα από τη διαφορά μας με το ζώο που οι άνθρωποι αποκτούμε τη φαινομενική μας ενότητα και θεμελιώνουμε τον άνθρωπο ως άνθρωπο.
Η προϋπόθεση για να εγκαθιδρυθεί η λογική, ο Λόγος ως ο τόπος μιας θεμελιώδους διαφοράς, είναι η ικανότητα να σκεφτόμαστε την ίδια τη σκέψη, ο αναστοχασμός: η σκέψη που στρέφεται προς τα μέσα, η σκέψη για τον ίδιο τον εαυτό. Αυτή η στροφή προς τα μέσα πήρε πολλά ονόματα στην ιστορία. "Εγώ", "υποκείμενο", "αυτοσυνειδησία" είναι μερικά από αυτά. Έτσι αποκτούν το νόημα τους πολλές από τις φράσεις που μάθαμε να επαναλαμβάνουμε στο σχολείο: "Cogito ergo sum", δηλαδή "σκέφτομαι άρα υπάρχω" (Καρτέσιος). Όμως η δυνατότητα έκφρασης δεν υπάρχει μόνο στον άνθρωπο, αλλά σε όλα τα ζώα που αισθάνονται οδύνη και χαρά. Όλα τα ζώα έχουν συναισθήματα. Ο άνθρωπος είναι το μόνο από αυτά που, εκτός από συναισθήματα, διαθέτει και Λόγο, ο οποίος υπάρχει για να εκφράζει το επωφελές και το επιζήμιο, το δίκαιο και το άδικο. Και υποτίθεται πως αυτή είναι η ιδιαιτερότητα του σε σχέση με τα άλλα ζώα: μόνον αυτός έχει αντίληψη του καλού και του κακού, του δίκαιου και του άδικου". (Αριστοτέλη Πολιτικά). Ο άνθρωπος μπορεί να σκέφτεται τα συναισθήματα του, τη χαρά του και τη λύπη του. Μπορεί να ξεχωρίζει το καλό και το κακό, να σκέφτεται δηλαδή τον εαυτό του, και άρα να κρίνει.
Όμως, στις μέρες μας, αυτό που δομεί όλη μας τη στάση απέναντι στα ζώα, απέναντι στο φαινομενικά ριζικά "Άλλο" και "Ξένο", ΔΕΝ είναι πλέον αδιαμφισβήτητο. Γιατί, τελικά, φαίνεται πως και τα ζώα έχουν συνείδηση του εαυτού, ένα είδος αναστοχαστικότητας, ένα είδος στροφής προς τον εαυτό, ίσως όχι ίδιο με το δικό μας, αλλά σε καμία περίπτωση τόσο διαφορετικό όσο θέλουμε να φανταζόμαστε ώστε να μετατρέπουμε τους εαυτούς μας σε δεσπότες της φύσης, σε θεούς έναντι του ζώων, σε εκείνους που έχουν νομιμοποιημένη εξουσία στη ζωή και τον θάνατό τους. Φαίνεται ότι και τα ζώα έχουν αυτοσυνειδησία, ένα είδος αναστοχαστικότητας, και αυτό αναδεικνύουν οι ιστορίες χωρίς φωνή: την αυτοσυνειδησία που μπαίνει στη θέση του ζώου και μιλάει σε πρώτο ενικό, όπως στην περίπτωση μιας αγελάδας, μιας μητέρας που "δεν γιορτάζει ποτέ". Θα πει κανείς ότι όλα αυτά θα μπορούσαν να είναι μια φαντασίωση του συγγραφέα, μια επιθυμία κάποιων φιλόζωων, ένα παραμυθάκι για μικρά παιδιά. Είναι όμως έτσι;
Όπως αναφέρεται στο βιβλίο, σύγχρονες έρευνες αποδεικνύουν ότι και τα ζώα έχουν ενσυναίσθηση. Το Ινστιτούτο Έρευνας και Βιολογίας των Παραγωγικών Ζώων (FBN), στην Γερμανία, έχει ως έργο να ανακαλύψει τι συμβαίνει στην ψυχή αυτών των πλασμάτων. Εκεί, μια μέρα, ξεκίνησαν μια δοκιμασία: ένα γουρουνάκι, παγιδευμένο σε ένα κουτί, άρχισε να σπαράζει και να αγωνίζεται για να βγει. Τα υπόλοιπα, αντί να αδιαφορήσουν ή να απομακρυνθούν, έτρεξαν κοντά του, έδειξαν αλληλεγγύη και προσπάθησαν να το απελευθερώσουν. Το σκηνικό αυτό αποκαλύπτει ότι οι ψυχές των γουρουνιών, όπως και των άλλων "παραγωγικών ζώων", έχουν ενσυναίσθηση.
Τα ζώα έχουν νοημοσύνη, αυτοσυνειδησία και ενσυναίσθηση, και η κατωτερότητα που τους αποδίδουμε είναι η κατωτερότητα της άγνοιας -της δικής μας, όχι της δικής τους. Έχει αποδειχθεί ότι κάποια ζώα αναγνωρίζουν τον εαυτό τους στον καθρέφτη (βλ. mirror test), και δεν μπορεί να υπάρξει αναγνώριση αν δεν υπάρχει κάποιου είδους αυτοσυνειδησία. Έχει επίσης αποδειχθεί ότι το γουρούνι δεν είναι κατώτερο από τον σκύλο (κάθε άλλο μάλιστα!), και ότι η διάκριση μεταξύ "ζώων συντροφιάς" και "ζώων παραγωγικών" είναι ένας εντελώς αυθαίρετος και βολικός διαχωρισμός που έχουν κάνει οι άνθρωποι για να δικαιολογήσουν μια θηριώδη οικονομική δραστηριότητα.
Τα "παραγωγικά" ζώα εξαιρούνται από την κουλτούρα της ευαισθησίας και του σεβασμού της ζωής, διότι ΕΜΕΙΣ επιλέγουμε να τα εξαιρούμε, καθώς μόνον έτσι έχει τη δυνατότητα να συντηρείται ένα οικονομικό σύστημα που δομείται πάνω στην εκμετάλλευσή τους. Γενικότερα, το ότι ΟΛΑ τα ζώα έχουν συναισθηματική ζωή, ότι μπορούν να νιώσουν πόνο, φόβο, ματαίωση και χαρά, είναι κάτι που αποσιωπάται, γιατί θα μπορούσε να φέρει την ανατροπή στο οικονομικό σύστημα που συντηρείται από αυτή την εκμετάλλευση. Το ότι εμείς επιλέγουμε να τα φιμώνουμε, δεν σημαίνει πως εκείνα δεν έχουν φωνή. Και ευτυχώς υπάρχουν άνθρωποι που τους τη δίνουν.
Επεξεργασία, Bold & Hyperlinks by Filikaki
Πρωτότυπο κείμενο, εδώ: ROSA
*The UNTOLD, BOOKPRESS, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, ΑΥΓΗ, NEWS BREAK
**Η λέξη "ίσως" είναι δική μου (μάλλον απαισιόδοξη) προσθήκη, γιατί πιστεύω πως, στην εποχή της υπερπληροφόρησης, κανένας πια δεν δικαιούται να λέει "δεν ξέρω, δεν είδα, δεν άκουσα".
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου