Εισαγωγή στην έννοια της "ΧΕΙΡΑΓΩΓΙΚΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ"

Στις φιλελεύθερες δυτικές δημοκρατίες μας, απολαμβάνουμε μια ανεμπόδιστη ατομική ελευθερία. Μπορούμε δηλαδή να επιλέξουμε αυτό ή εκείνο, χωρίς να μας εμποδίζει κάποιος νόμος ή θεσμός. Διαθέτουμε μια ελευθερία επιλογής, στην οποία μάλιστα, τώρα με τον ψηφιακό μετασχηματισμό και την Τεχνητή Νοημοσύνη, οι επιλογές πολλαπλασιάζονται χωρίς όρια. Κατά πόσο όμως, μπορεί να υπάρξει ελευθερία επιλογής χωρίς δυνατότητα επιλογής; 

Αν δηλαδή δεν διαθέτω την κοινωνική και οικονομική δυνατότητα, και αν δεν παρέχονται ίσες ευκαιρίες για όλους, πως εγώ μπορώ να επιλέξω αυτό που επιθυμώ;  Αν οι γνώσεις,  η παιδεία και η προσωπικότητα μου δεν μου επιτρέπουν να επιλέξω αυτό που είναι σημαντικό για εμένα τον ίδιο, τότε αναγκαστικά επιλέγω αυτά που επιβάλει η αγορά: τρόπους κοινωνικής αναγνώρισης, πρότυπα επιτυχίας, ρόλους, ιδέες, υλικά και άυλα αγαθά με τα οποία νοηματοδοτώ τον βίο μου. 

Όμως, η αγορά προβάλει (και επιβάλει επικοινωνιακά) το ασήμαντο ως σημαντικό προκειμένου να το πουλήσει, χειραγωγώντας τον φυσικό ή ψηφιακό εαυτό μου. Η «χειραγωγική ελευθερία» είναι μια ατομική ελευθερία που περιορίζει ή και καταργεί την αυτονομία του εαυτού να επιλέγει αυτεξούσια τα σημαντικά για τον βίο του και για την κοινωνία. 

Με την θεωρία ιεράρχησης των αναγκών,  ο Μάσλοου  τοποθετεί την «αυτοπραγμάτωση» στην κορυφή της πυραμίδας του. Την ορίζει ως την πλήρη ανάπτυξη και ολοκλήρωση των δυνατοτήτων ενός εαυτού. Όμως, για ποιες δυνατότητες μιλάμε όταν αυτές διαμορφώνονται συνεχώς από την κοινωνία και την αγορά μέσα σε μια συνθήκη διαρκούς ρευστότητας, αβεβαιότητας και αμοραλιστικής ανταγωνιστικότητας; 

Ποιος ορίζει τις δυνατότητες και την ολοκλήρωση για τον καθένα; Και ποια είναι η κοινωνική κορυφή; Ποιος είναι ο «επιτυχημένος», όπως τον ορίζει η αγορά; Ο πλούσιος και διάσημος; Ο αρχηγός; Ο Ινφλουένσερ; Μήπως η αναρρίχηση στην όποια κορυφή εννοεί ο καθένας, αγνοώντας την κοινωνία, οδηγεί σε έναν άκρατο ατομικισμό, ίσως και αμοραλισμό και κοινωνικό δαρβινισμό της κατίσχυσης του ενός επί του άλλου; 

Το «ξέρεις ποιος είμαι εγώ» είναι μια στρεβλή (ναρκισσιστική) και χυδαία έκφραση της ανθρώπινης ανάγκης για καταξίωση. Ο «ξέρεις ποιος είμαι εγώ» επιβεβαιώνει και καταξιώνει την ύπαρξη του, νομίζοντας ότι είναι «κάποιος». Όλοι έχουμε την ανάγκη να νιώθουμε «κάποιοι», όμως ποιοι «κάποιοι» είμαστε; Μπορεί να νιώθουμε «κάποιοι» επειδή επιβεβαιωνόμαστε με το να ανήκουμε: χούλιγκανς που υποστηρίζουμε την τάδε ομάδα, ιδεολόγοι που πιστεύουμε τις τάδε ιδέες, και άτομα που κατέχουμε τους τάδε ρόλους -από αρχηγοί συμμορίας έως πρόεδροι και υπουργοί.

Όλα εξαρτώνται από τον τρόπο που επιβεβαιώνουμε και καταξιώνουμε την ύπαρξη μας και αναγνωριζόμαστε κοινωνικά. Όλα δηλαδή εξαρτώνται από αυτό που αποτελεί για μας το εκάστοτε σημαντικό, μέσα από τη σχέση μας με το οποίο νοηματοδοτούμε τον βίο μας. Το μέτρο όλων δηλαδή, είναι το νόημα το οποίο φυσικά δεν είναι κάτι που ανακαλύπτεται, αλλά που εμείς δημιουργούμε και κατασκευάζουμε, μέσα από τη σχέση μας με τα εκάστοτε σημαντικά για την ζωή και την κοινωνία μας: ιδέες, έρωτες, ανθρώπινες σχέσεις, υλικά και άυλα αγαθά, λάιφ στάιλ κλπ (τα οποία, κατά καιρούς, μεταβάλλονται, γιαυτό και αποκαλούνται «εκάστοτε»).

Ποιος είναι όμως αυτός που μας επιβεβαιώνει και μας αμείβει τελικά, και για ποιον λόγο; Κάποιος Ινφλουένσερ για παράδειγμα ή ένας παίχτης ριάλιτι νιώθει «κάποιος» προβάλλοντας τα οπίσθια ή τους κοιλιακούς του, και η αγορά το εκμεταλλεύεται αυτό. Χρησιμοποιεί το θέαμα, βάζει διαφήμιση και κάνει το ασήμαντο σημαντικό, προκειμένου να το πουλήσει. Όμως, ποιο λάικ είναι σημαντικό, ή περισσότερο σημαντικό για μας; Τι αξίζει για μας; Όσο πιο αυτόνομος είναι ο εαυτός τόσο πιο ελεύθερος είναι και πιο ελεύθερα επιλέγει τα σημαντικά του. Επομένως τα πάντα είναι ζήτημα αξιολόγησης και επιλογής, δικής μας και των άλλων. 

Ο Όργουελ μίλησε για την επιτήρηση. Ο Χάξλεϋ μίλησε για την χειραγώγηση. Σημερα έχουμε περάσει από την εποχή της επιτήρησης στην εποχή της χειραγώγησης, και μάλιστα από την μαζική χειραγώγηση στην αυστηρώς ατομική και προσωπική χειραγώγηση, κυρίως διαμέσου των αλγορίθμων, άρα και των σημαντικών που επιλέγουμε για τον βίο μας. Κοιτάξτε τι γίνεται στα σόσιαλ μίντια*. Η αγορά καταγράφει με κάθε λεπτομέρεια τις σκέψεις και επιθυμίες μας και μας στοχεύει προσωπικά. Η αγορά σήμερα δεν χρειάζεται επιτηρούμενους πολίτες αλλά δραστήριους καταναλωτές. Δεν χρειάζεται την επιτήρηση αλλά την χειραγώγηση για να μετασχηματίζει το ασήμαντο σε σημαντικό και να το πουλάει σε έναν καταναλωτή που νιώθει ελεύθερος και χαρούμενος που το αγοράζει. Που, αγοράζοντας το, «βρίσκει» νόημα και νιώθει «κάποιος».

Ένα ατομικό σχέδιο αυτοφροντίδας θα μπορούσε να είναι ένα σχέδιο δυνατότητας για αυτονομία. Πρόκειται για έναν αγώνα που εχει δύο πλευρές, την ατομική και την κοινωνική. Θα μπορούσαμε δηλαδή να καλλιεργήσουμε τον εαυτό μας, την παιδεία μας, την προσωπικότητα μας, ώστε να έχουμε τη δυνατότητα να αξιολογούμε και να επιλέγουμε αυτόνομα τα σημαντικά μας, αλλά δεν αρκεί αυτό. Παράλληλα πρέπει να αγωνιζόμαστε και για μια Πολιτεία που να μπορεί να μας προσφέρει τις οικονομικές και κοινωνικές δυνατότητες, με κοινωνική δικαιοσύνη και ίσες  ευκαιρίες για όλους, έτσι ώστε να μπορούμε και εμείς να επιλέγουμε.

Στο βιβλίο του Τάκη Ψαρίδη "ΧΕΙΡΑΓΩΓΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ", υπάρχει μια παραπομπή για το λήμμα «μπουρδολογία». Όντως έχουμε πήξει στο ασήμαντο που περιλαμβάνει ακόμα και την μπούρδα. Δείτε τα προγράμματα της TV.  Δείτε τα βίντεο των Ινφλουένσερ. Ένα τσουνάμι σάχλας και μπούρδας σε μορφή λάιφ στάιλ, που κατακλύζει τα πάντα και όμως πουλάει, και το γεγονός ότι πουλάει σημαίνει χειραγώγηση. Δυστυχώς το σημαντικό δεν μπορεί να οριστεί, γιατί δεν υπάρχει αντικειμενικά σημαντικό και αυθεντικό. Αυτό που για κάποιους είναι σημαντικό, για κάποιους άλλους είναι ασήμαντο, αυτό που είναι σημαντικό για άλλες εποχές και πολιτισμούς σήμερα είναι ασήμαντο, κλπ. Τα σημαντικά μας ορίζονται από την εκάστοτε κανονικότητα που διέπει τον βίο και την κοινωνία μας. Και σήμερα, το υπέρτατο σημαντικό είναι το οικονομικό, το οποίο πλέον κυριαρχεί επί του θεσμικού και πολιτικού, γιαυτό και στα πανεπιστήμια κάποιοι μιλούν για την ηγεμονία  της αγοράς επί της κοινωνίας, και άλλοι ακόμα και για την δικτατορία της αγοράς. Σε μία άκρως ανταγωνιστική (ατομικιστική εως και αμοραλιστική) αγορά, το να θέλεις να «επιτύχεις» έχοντας τον σταυρό στο χέρι, έχει φτάσει να θεωρείται ουτοπία, και η καλοσύνη έχει φτάσει να θεωρείται ελάττωμα.

Φυσικά και δεν πειράζει αν μας αρέσει το ποδόσφαιρο. Όμως, άλλο το ποδόσφαιρο και άλλο ο ποδοσφαιρικός λόγος. Ο ποδοσφαιρικός λόγος είναι ένα παράδειγμα μετασχηματισμού του ασήμαντου σε σημαντικό. Που μετασχημάτισε ένα όμορφο και συναρπαστικό παιχνίδι σε θρησκεία και ιδεολογία, σε παιχνίδι τεράστιων συμφερόντων και πολιτικής διαπλοκής, σε υπέρτατο τρόπο αναγνώρισης και καταξίωσης. Όταν λοιπόν το υπέρτατο σημαντικό ενός χούλιγκαν είναι αυτό που καλλιεργείται καθημερινά και ακατάπαυστα, κυρίως από τα πάσης φύσεως μίντια (συμβατικά και ψηφιακά), τότε τι νομίζετε ότι θα κάνει ο χούλιγκαν με τα μυαλά στα κάγκελα; Θα υπερασπιστεί αυτό που του δίνει την υπέρτατη καταξίωση, ακόμα και θα κάψει και θα σκοτώσει!

Σε αυτό που κάποιοι αποκαλούν "ψηφιακή δικτατορία" και άλλοι (πιο ήπια) "εποχή της μεταλήθειας", η χειραγώγηση γίνεται βάσει του συναισθήματος. Σε αυτήν την χειραγώγηση,  συχνά παρασύρονται πιο εύκολα (ή πιο ασυγχώρητα) οι αριστεροί, όμως αυτό δεν αφορά μόνο την αριστερά αλλά οποιονδήποτε φανατισμό, θρησκευτικό, ποδοσφαιρικό, αριστερό, δεξιό ή και κεντρώο. Εν γένει, αυτός που θεωρεί ότι είναι ο κάτοχος της μιας και μοναδικής αλήθειας είναι φανατικός. Προσωπικά πιστεύω πως ένα σύγχρονος και πραγματικός αριστερός δεν θα μπορούσε ποτέ να είναι φανατικός, γιατί ξέρει ότι η αλήθεια εχει πολλές πλευρές, δεν σταματά να αμφισβητεί και -πάνω απ όλα- πιστεύει στον διάλογο.

Στο βιβλίο “Sedated: How modern capitalism created our mental health crisis” του James Davies, τεκμηριώνεται το πώς το Εθνικό Σύστημα υγείας στην Αγγλία "μαστουρώνει" μαζικά τους πολίτες, με την άκριτη χορήγηση αντικαταθλιπτικών. Η αγορά έχει πλέον διαθέσιμα προϊόντα για τα πάντα, ακόμη και για να σε βοηθήσει να διαχειριστείς τα προβλήματα που η ίδια σου δημιουργεί. Σου δημιουργεί προβλήματα, για να έρθει μετά να σου πουλήσει την λύση τους. Το επιτυχημένο μάρκετινγκ δεν είναι αυτό που ικανοποιεί ανάγκες αλλά αυτό πού δημιουργεί ανάγκες, για να έρθει μετά να τις καλύψει η αγορά. Γι' αυτό και πουλάει συμβουλές για τους πάντες και τα πάντα: Πως θα ντυθείς, τι θα φας, πως θα ερωτευτείς, πώς θα κάνεις σεξ, πως θα κατακτήσεις την ευτυχία, την επιτυχία. Πουλάει κόουτς και συμβούλους της ψυχής, και έναν τεράστιο σκουπιδότοπο με βιβλία αυτοβελτίωσης και παραλίας. Όλα αυτά βέβαια εντείνουν (ή και δημιουργούν) τα προβλήματα σου, και σε βάζουν σε ένα αδιέξοδο κύκλο τον οποίο συντηρούν με τις λύσεις τους.

Η χειραγώγηση δεν μπορεί ποτέ να είναι θεμιτή. Αν δηλαδή μπορούσαμε να επιτύχουμε μια έξοδο από την εξαθλίωση, την καταστροφή του περιβάλλοντος και τα λοιπά δεινά της ανθρωπότητας μέσω της χειραγώγησης, δεν θα έπρεπε να το πράξουμε. Όποιος και όσο «άγιος» και αν είναι ο σκοπός, ο χειραγωγημένος που έχει απωλέσει την αυτονομία του εαυτού του, ποτέ δεν μπορεί να σκεφτεί ελεύθερα και δημιουργικά και, στην καλύτερη περίπτωση, θα κατασκευάσει μια ολοκληρωτική κοινωνία σύμφωνη τις ιδέες και τον σκοπό που έχει στο κεφάλι του. Στις ανοιχτές, ελεύθερες και δημοκρατικές κοινωνίες, καμία χειραγώγηση δεν είναι αποδεκτή. Οι συγγραφείς και οι καλλιτέχνες μπορούν να συνεισφέρουν στην απελευθέρωση μας καθώς, για εκείνους, ΑΥΤΟ είναι το νόημα που τους επιβεβαιώνει και τους καταξιώνει. 

Πηγή: Τάκης Ψαρίδης: "Ποιοι είμαστε στην εποχή της μεταλήθειας" (συνέντευξη στο περιοδικό Ο ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ και την Αλεξάνδρα Σαμοθράκη), κατά την οποία  ο δημοσιογράφος, καθηγητής Επικοινωνίας και συγγραφέας του βιβλίου "ΧΕΙΡΑΓΩΓΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ", Τάκης Ψαρίδης**, εισάγει την έννοια της «χειραγωγικής ελευθερίας» (14/09/23): https://www.oanagnostis.gr/takis-psaridis-poioi-eimaste-stin-epochi-tis-metalitheias-synenteyxi-stin-alexandra-samothraki/

 

*"Η απατηλή λάμψη της ματαιοδοξίας" του Γιώργου Τούλα

**https://mbasic.facebook.com/takispsaridis/, a noixtoparathyro, ertecho

Photo 

Μήπως είδατε τη μητέρα μου;

 

For Mother's Day

Did you know my mother? 

I’m told her name was Belle. 

I don’t know what she looked like 

but have memories of her smell.

Did you ever hear my mother? 

Did her cries pull at your heart? 

I remember them quite clearly 

when the men pulled us apart.

Did you drink from my mother? 

Did you ever taste her milk? 

Did you feel her face against yours?

Was her skin as soft as silk?

I’ve been told I had two brothers 

and my sisters numbered four 

then my mother went to slaughter

of no value anymore.

Were you there with my mother? 

Did you look into her eyes? 

Did you see the fear within them?

Did you listen to her cries?

And now my end is coming 

I am waiting with my friends

we are huddled close together 

in this place where life ends.

Will you be there at our slaughter

for the flesh you want to eat? 

Will you ever think about us 

when you buy that piece of meat?

It’s my turn now, I’m moving. 

I am going to my end. 

I am urged with shouts and kicking 

and with sticks that never bend.

I am thinking of my mother 

and remembering her smell

and I know we’ll meet in heaven 

and forget this life in Hell. 

A Poem by Mary Lynn

Photo by Jo-Anne McArthur, The Hidden Lives Of Dairy Cows, An Untold Story of Dairy Production 

Info: 

• Οι μητέρες που δεν γιορτάζουν ποτέ: Ιστορίες χωρίς φωνή από τον Πέτρο Κατσάκο

• Η σκοτεινή αλήθεια της γαλακτοβιομηχανίας: ethosandempathy
• Αγελάδες γαλακτοπαραγωγής: 269lifegreece 

Γιορτή της μητέρας 

Milk comes from a grieving mother 

Δεν υπάρχει γάλα χωρίς μητέρα, ούτε γαλακτοβιομηχανία χωρίς σφαγή. 

Ανάμεσα σε αυτούς που "μπολιάζουν το γέλιο με μια στάλα μελαγχολίας"...

Η εκπομπή "Εδώ Λιλιπούπολη" (που βγήκε για πρώτη φορά στον αέρα στις 19 Δεκεμβρίου 1977 και σταμάτησε τον Μάιο του 1980) έμεινε στην ιστορία για την σοβαρότητα, την δημιουργικότητα, τον αυθορμητισμό, την φαντασία και την τόλμη της. 

Το Αρχείο της ΕΡΤ ξαναζωντανεύει την ιστορία της, μέσα από την εκπομπή του Σεραφείμ Φυντανίδη «Οι παρέες γράφουν ιστορία» (παραγωγής 2010), με καλεσμένους μερικούς από τους συνδημιουργούς της. 

Στην εκπομπή εμφανίζονται οι: Νίκος Κυπουργός (συνθέτης), Άννα Παναγιωτοπούλου (ηθοποιός), Μίρκα Παπακωνσταντίνου (ηθοποιός), Μαριέλλη Σφακιανάκη (τραγούδι), Σπύρος Σακκάς (τραγούδι), Σαββίνα Γιαννάτου (τραγούδι),  Νίκος Χριστοδούλου (συνθέτης), Ρεγγίνα Καπετανάκη (σκηνοθεσία-συγγραφή κειμένων), Ελένη Βλάχου (συγγραφή κειμένων), Λάμπρος Τσιάγκας (ηθοποιός), Αντώνης Κοντογεωργίου (τραγούδι) και Θωμάς Κοντογεώργης (ο μουσικός που εξέδωσε, το 2010, τις μεταγραφές των τραγουδιών της εκπομπής για φωνές και πιάνο). 

https://youtu.be/eV4wvevim2o?si=94b7KOyLUw0nG_hd

Πηγή: Οι παρέες γράφουν ιστορία: Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΛΙΛΙΠΟΥΠΟΛΗΣ

Για την Άννα Παναγιωτοπούλου, που έφυγε από την ζωή στις 4/05/24 (Μεγάλο Σάββατο), πατήστε εδώ

Μερικοί άνθρωποι προτιμούν να τα θεωρούν ηλίθια

 

Σήμερα, υπάρχουν στην γη περίπου 80 δισεκατομμύρια ζώα που εκτρέφονται για κρέας και άλλα ζωικά προϊόντα και καταλαμβάνουν περισσότερο από το 60% της συνολικής βιομάζας των χερσαίων θηλαστικών. Πέρα όμως από την οικονομική τους χρησιμότητα, ελάχιστα γνωρίζουμε για το πώς αντιλαμβάνονται τον κόσμο τα γουρούνια, οι αγελάδες, τα πρόβατα και οι κατσίκες. Οι περισσότεροι ερευνητές των λεγόμενων "εφαρμοσμένων" επιστημών δεν βρίσκουν κανέναν απολύτως λόγο να ασχοληθούν με ένα τέτοιο θέμα, καθώς τα ζώα αυτά αντιμετωπίζονται μόνο ως "ζωικό κεφάλαιο" και αποκαλούνται "παραγωγικά". 

Όταν ο βιολόγος Christian Nawroth (Κρίστιαν Νάροθ) άρχισε τις έρευνες του μελετώντας την γνωστική λειτουργία σε ανθρώπους και πρωτεύοντα θηλαστικά, έθεσε ζήτημα για το αν οι επιστήμονες θα άξιζε να ασχοληθούν και με τις γνωστικές λειτουργίες των αγελάδων και των γουρουνιών. Η απάντηση που πήρε από τους συναδέλφους του ήταν απογοητευτική: "γιατί να σπαταλάμε τον χρόνο μας, αν αυτό δεν πρόκειται να αυξήσει την παραγωγή του γάλακτος ή του κρέατος";

Παρ' όλα αυτά, την τελευταία δεκαετία, στην Γερμανία, ένα από τα μεγαλύτερα ερευνητικα κέντρα του κόσμου, το Ινστιτούτο Έρευνας και Βιολογίας των Παραγωγικών Ζώων [Research Institute for Farm Animal Biology (FBN)], έρχεται να καλύψει το κενό. Εκεί, οι επιστήμονες προσπαθούν να ανακαλύψουν τι συμβαίνει μέσα στο μυαλό αιγοπροβάτων, αγελάδων και γουρουνιών. Και έχουν αποδείξει ότι τα γουρούνια εμφανίζουν ενσυναίσθηση, οι κατσίκες ανταγωνίζονται τους σκύλους σε δοκιμασίες κοινωνικής νοημοσύνης, και οι αγελάδες είναι σε αρκετά εκπαιδεύσιμες και διαθέτουν αυτοεπίγνωση. 

Σε άρθρο του David Grimm, αφιερωμένο στη νόηση και τα συναισθήματα των "παραγωγικών" ζώων, που δημοσιεύτηκε στις 7 Δεκεμβρίου 2023 στο περιοδικό Science,  περιγράφεται, μεταξύ άλλων, και ένα πολύ εντυπωσιακό πείραμα: Σε ένα δωμάτιο-αχυρώνα του FBN ο Νάροθ και οι συνεργάτες του μελετούν την ενσυναίσθηση των γουρουνιών. Δέκα γουρουνάκια 6 μηνών κάθονται μαζεμένα σε μια γωνιά του δωματίου, μέχρις ότου οι ερευνητές τοποθετούν στην άλλη άκρη ένα μεγάλο ξύλινο κουτί με ένα δικτυωτό παράθυρο και μια πόρτα. Μετά από λίγα λεπτά τα γουρουνάκια αρχίζουν να συγκεντρώνονται γύρω από το άνοιγμα της πόρτας για να εξερευνήσουν το καινούργιο αντικείμενο. Κανένα δεν έχει διδαχθεί πώς να ανοίγει ένα τέτοιο κουτί, σύντομα όμως αρχίζουν να μυρίζουν και να δαγκώνουν τον μοχλό, μέχρις ότου δύο από αυτά αντιλαμβάνονται ότι, σπρώχνοντας τον μοχλό με το ρύγχος τους, η πόρτα ανοίγει. Ύστερα μερικά μπαίνουν μέσα στο κουτί και αρχίζουν να το εξερευνούν. 

Στο επόμενο στάδιο του πειραματισμού, το κουτί μετατρέπεται σε παγίδα και, μόλις ένα γουρουνάκι μπει μέσα σε αυτό, η πόρτα κλείνει. Στη μελέτη που δημοσίευσαν οι ερευνητές του FBN, το 2022, περιγράφουν ότι τα γουρουνάκια κατάφεραν να απεγκλωβίσουν τον σύντροφό τους μέσα σε 20 λεπτά. Κάθε φορά που επαναλαμβανόταν το πείραμα, τα γουρουνάκια-διασώστες έτρεχαν να ανοίξουν το κουτί όταν ένας σύντροφός τους βρισκόταν παγιδευμένος μέσα σε αυτό. Και το έκαναν για να τον σώσουν και όχι από απλή περιέργεια, όπως συνέβαινε όταν το κουτί ήταν άδειο. Έσπευδαν μάλιστα, τόσο περισσότερο όσο το παγιδευμένο γουρουνάκι ξεφώνιζε από δυσφορία. Αυτό σημαίνει ότι τα γουρουνάκια "διασώστες" είχαν κινητοποιηθεί από τη συναισθηματική κατάσταση του εγκλωβισμένου γουρουνιού. 

Άλλες έρευνες έχουν δείξει ότι οι αγελάδες εμφανίζουν  χαρακτήρες με διαφορετικό βαθμό αισιοδοξίας και απαισιοδοξίας, και ότι διαθέτουν επίσης κι' αυτές, όπως και τα γουρούνια, νοητικές και συναισθηματικές δυνατότητες. 

Σύμφωνα με τους ερευνητές του FBN, είναι βολικό για την ανθρώπινη συνείδηση να θεωρεί πως τα γουρούνια  είναι απλώς ζώα που αρέσκονται να κυλιούνται στη λάσπη και οι αγελάδες υπάρχουν μόνο για να δίνουν γάλα και μοσχάρια. Είναι βολικό για τους ανθρώπους να θαυμάζουν τη νοημοσύνη των ζώων συντροφιάς και να αγνοουν ηθελημένα τις ικανότητες άλλων ειδών τα οποία αξιολογούνται μόνον ως τροφή.  Όμως τα γουρούνια, οι αγελάδες, οι κατσίκες, τα πρόβατα και τα κοτόπουλα διαθέτουν γνωστικές και συναισθηματικές ικανότητες, πολύ περισσότερες από όσες (θα θέλαμε να) γνωρίζουμε για τα κακοποιημένα ζώα της σύγχρονης βιομηχανοποιημένης κτηνοτροφίας, σε μια εποχή που, κάθε χρόνο, οι εκατοντάδες μελέτες που βγαίνουν στο φως της δημοσιοτητας αναφέρονται κυρίως στους σκύλους. 

Όπως επισημαίνει και η νευροβιολόγος, επίκουρη καθηγήτρια της Κτηνιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Ουτρέχτης, Rebecca Nordquist (Ρεβέκα Νόρκβιστ) που μελετά τις γνωστικές δυνατότητες στα κοτόπουλα και τα γουρούνια, σε ολόκληρο τον κόσμο υπάρχουν ελάχιστα εργαστήρια που ερευνούν τις γνωστικές δυνατότητες των παραγωγικών ζώων, ενώ δεν έγινε ποτέ κανένα συνέδριο αφιερωμένο αποκλειστικά στο θέμα αυτό. Η Nordquist εκφράζει την άποψη ότι, πολλοί άνθρωποι δεν θα ήθελαν καν να ξέρουν πως κάποια ζώα, που τα βλέπουμε μόνο ως φαγητό στο τραπέζι μας, διαθέτουν μια πλούσια εσωτερική ζωή. "Μερικοί άνθρωποι θα προτιμούσαν να εξακολουθήσουν να τα θεωρούν ηλίθια", λέει. 

Η Jane Goodall λέει πως δεν γίνεται να έχεις κάποτε μοιραστεί τη ζωή σου με έναν σκύλο ή μια γάτα και να μην καταλαβαίνεις πως τα ζώα έχουν προσωπικότητες και μυαλό και συναισθήματα. Αν είναι έτσι, ακόμα και με την πιο συμβατική προσέγγιση, και χωρίς απαραιτήτως να αναφερθούμε σε "Δικαιώματα", θα ήταν αντιεπιστημονικό να παραβλέψουμε ότι η Ευζωία των παραγωγικών ζώων εξαρτάται από την ψυχοδιανοητική τους υγεία, όπως και από την σωματική -κάτι που είναι καιρός να αρχίσουμε να λαμβάνουμε υπ' όψιν, όχι μόνο για την συμπόνοια αλλά και για την βιωσιμότητα, όχι μόνο της κτηνοτροφίας αλλά και την δική μας.

Επιλεκτικές αναφορές 

Ιστορίες χωρίς φωνή (avgi, rosa)

gatouiti blog

Photo1 at animalcognition

Photo2 at yawscience

Πόσο έντιμη είναι η σχέση μας με τα ζώα συντροφιάς;

Με μια αναζήτηση στο διαδίκτυο,  μπορεί να περιηγηθεί κανείς σε έναν κόσμο που είναι γεμάτος εκκλήσεις βοήθειας για σκύλους και γάτες που δεν έχουν σπίτι,  αλλά και συγκινητικές ιστορίες που μας κάνουν να βλέπουμε την υιοθεσία τους ως "happy end". Στο βιβλίο Run, Spot, Run: The Ethics of Keeping  Pets (2016), η Αμερικανίδα συγγραφέας και ερευνήτρια στον τομέα της Βιοηθικής, Jessica Pierce*, επιχειρεί να φωτίσει μια άλλη διάσταση του θέματος, καταδεικνύοντας πως η εγκατάλειψη δεν είναι το μόνο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν τα ζώα συντροφιάς, αλλά η "κορυφή του παγόβουνου". Ακόμα κι αν θεωρούμε τους εαυτούς μας ιδανικούς φιλόζωους, μπορεί να ταλαιπωρούμε τα ζώα μας με διάφορους τρόπους κάθε μέρα, γράφει. 

Με πληθυσμό που  ξεπερνά τα 340 εκατομμύρια, στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, υπάρχουν σήμερα περισσότερα από 100 εκατομμύρια σκύλοι και γάτες (χώρια τα άλλα είδη, όπως κουνέλια, πουλιά, χάμστερ, ποντίκια, ψάρια, ερπετά, αμφίβια και άλλα ζώα που διατηρούνται ως "exotic pets"). Υποτίθεται ότι οι ιδιοκτήτες τους τα αγαπούν, στην πραγματικότητα όμως πολλά από αυτά υφίστανται ενεργητική ή/και παθητική κακοποίηση, παρασυσσώρευση (animal hoarding), αναπαραγωγή σε puppy mills , κυνομαχίες, ακόμα και σεξουαλική κακοποίηση. 

Ακόμα και ως "μέλη της οικογένειας", σε πολλά νοικοκυριά, δεν είναι λίγα τα ζώα που υφίστανται παραμέληση, τιμωρητική εκπαίδευση**, παρατεταμένο εγκλεισμό, φρικτούς ακρωτηριασμούς (όπως declawing και debarking), και εγκατάλειψη. Όλα αυτά είναι πιθανό να συμβαίνουν γιατί, σε αντίθεση με τα παιδιά, τα κατοικίδια ζώα ΔΕΝ είναι στ' αλήθεια μέλη της οικογένειας αλλά ιδιοκτησία. Και, ως ιδιοκτησία, δεν μπορούν να έχουν δικαιώματα αλλά μόνο μερικούς νόμους που φιλοδοξούν (αλλά δεν καταφέρνουν πάντοτε) να τα προστατέψουν. Καθώς μάλιστα η παραμέληση και η κακοποίηση είναι κάτι που διαδραματίζεται στον ιδιωτικό χώρο του σπιτιού και της οικογένειας, η ορατότητα είναι μικρή και τα αδικήματα αυτά δεν είναι πάντοτε μετρήσιμα. Ακόμα και οι πλέον υπεύθυνοι ιδιοκτήτες δεν μπορούν να ικανοποιήσουν όλες τις ανάγκες των ζώων τους, όχι μόνο γιατί έχουν και άλλες υποχρεώσεις αλλά και εξ αιτίας της εγγενούς δυσκολίας που ενυπάρχει στην διατήρηση ενός σκύλου μέσα σ' έναν κόσμο που έχει φτιαχτεί για ανθρώπους. Σύμφωνα με έρευνα του 2022, σχεδόν ένας στους πέντε ιδιοκτήτες είχαν σκοπό να εγκαταλείψουν το ζώο τους για οικονομικούς λόγους (αν και η εγκατάλειψη είναι μια προοπτική που συνήθως δεν αναφέρεται σε άλλα "μέλη της οικογένειας"...). 

Όμως η εγκατάλειψη δεν είναι το μόνο ζήτημα στη σχέση των ανθρώπων με τα ζώα τους, αν λάβουμε υπ όψιν την έλλειψη άσκησης, την έλλειψη κοινωνικοποίησης και την ανία, λέει η Pierce. Όντας και η ίδια μητέρα επισημαίνει πως οι γονείς πρέπει να σκεφτούν διπλά πριν αποφασίσουν να φέρουν στο σπίτι ένα κατοικίδιο. Τα παιδιά στην αρχή ενθουσιάζονται, αυτό όμως δεν κρατά πολύ, είτε γιατί, μετά από λίγο, η προσοχή τους στρέφεται σε άλλα ενδιαφέροντα, είτε γιατί, ως παιδιά, δεν αναγνωρίζουν τις ιδιαίτερες ανάγκες ενός ζώου και δεν μπορούν να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις που απαιτεί η φροντίδα του. Οι γονείς είναι επίσης πιθανό να παραμελήσουν το κατοικίδιο, καθώς η φροντίδα των παιδιών προηγείται. Ομως τα "τριχωτά μωρά" είναι σαν παιδιά που δεν μεγαλώνουν ποτέ και παραμένουν για πάντα απολύτως εξαρτώμενα από τους ανθρώπους. Η φροντίδα τους προϋποθέτει την ανάληψη ευθύνης, όπως άλλωστε και η φροντίδα των παιδιών. Σήμερα οι άνθρωποι κάνουν λιγότερα παιδιά, αναλογιζόμενοι αυτήν την ευθύνη και, με την ίδια λογική, ίσως θα έπρεπε να αποκτούν και λιγότερα κατοικίδια. 

Οι σκύλοι εξημερώθηκαν πριν από 20 χιλιάδες χρόνια και οι γάτες 10 χιλιάδες χρόνια αργότερα, αν και υπάρχουν πολλοί που πιστεύουν πως, για τις  γάτες η  εξημέρωση είναι μια διαδικασία που δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Από τότε, ο ρόλος αυτών των ειδών, στην σχέση τους με τους ανθρώπους, άλλαξε, και το είδος της "εργασίας" τους εξελίχθηκε. Από κυνηγοί και φύλακες κλήθηκαν να κάνουν μια άλλη δουλειά: συντροφιά. "Το να είσαι συνεχώς σύντροφος κάποιου, λέει η Pierce, δεν είναι εύκολη δουλειά. Είναι ένα δύσκολο και σκληρό επάγγελμα. Νομίζω πως, στην πραγματικότητα, αυτή είναι η πιο επικίνδυνη και η πιο δύσκολη από κάθε άλλη δουλειά που τους έχουμε ποτέ ζητήσει να κάνουν. Απαιτούμε συντροφιά με όσο το δυνατόν λιγότερη τριβή και ζητάμε από τους σκύλους να είναι υπάκουοι, ευχάριστοι και προσαρμοστικοι στον κόσμο των ανθρώπων, έναν κόσμο με  αμέτρητους κανόνες και απαγορεύσεις που δεν σημαίνουν τίποτα γι' αυτούς. Και όταν, αναπόφευκτα, δεν καταφέρουν να τα κάνουν όλα αυτά με την πρώτη, θεωρούμε τον φυσιολογικό τους τρόπο λειτουργίας "προβληματική συμπεριφορά" που, στην καλύτερη περίπτωση, χρειάζεται διόρθωση, και στην χειρότερη εγκατάλειψη.  

Σήμερα, υπάρχουν στα σπίτια μας ζώα συντροφιάς πολύ περισσότερα από ποτέ άλλοτε, όμως (ακόμη και στις χώρες στις οποίες συνηθίζουμε να λέμε ότι "δεν υπάρχουν αδέσποτα") εκατομμύρια ζώα εγκαταλείπονται κάθε χρόνο στα καταφύγια και πολλά από αυτά θανατώνονται ή μένουν ξεχασμένα εκεί (βλ. aspca/pet-statistics). Αλλά και στα σπίτια, δεν είναι λίγα τα σκυλιά που υποφέρουν από προβλήματα υγείας και ανία, ενώ οι γάτες άλλοτε δεν έχουν τι να κανουν και άλλοτε σκοτώνουν τα πουλιά. Έχουμε ψάρια σε ενυδρεία και πουλιά σε κλουβιά, κι αυτό είναι βάρβαρο. Ορισμένοι εμπειρογνώμονες σε θέματα ευζωίας των ζώων υποστηρίζουν ότι πρέπει να μειώσουμε τον πληθυσμό των κατοικίδιων και να μετατρέψουμε την ιδιοκτησία τους από επιπόλαιο χόμπυ σε σοβαρή και υπεύθυνη κηδεμονία. Στις ΗΠΑ, υπολογίζεται ότι 30 έως 40 τοις εκατό των σκυλιών και γατιών αποκτώνται από καταφύγια, η όλη ιστορία δεν έχει όμως πάντοτε αίσιο τέλος, καθώς υπάρχει ένα σημαντικό ποσοστό από ζώα (7 έως 20 τοις εκατό) που επιστρέφονται, κυρίως λόγω προβλημάτων συμπεριφοράς. Άλλοι λόγοι επιστροφής είναι η ασυμβατότητα με τα άλλα ζώα της οικογένειας, οι αλλεργίες και το υψηλό κόστος συντήρησης. 

Οι έρευνες δείχνουν ότι οι άνθρωποι παίρνουν ένα ζώο συντροφιάς για να καλύψουν κάποιες συναισθηματικές ή πρακτικές τους ανάγκες: παρέα, αγάπη, στοργή, κάποιος να τους περιμένει στο σπίτι, να προστατεύει την ιδιοκτησία τους ή να τους βοηθάει στο κυνήγι. Αν όμως εξετάσουμε το ζήτημα και από την πλευρά του  ζώου, πρέπει να δούμε τι μπορεί και ο άνθρωπος να προσφέρει σε αυτήν την σχέση. Για παράδειγμα, στον σκύλο, η βόλτα είναι απαραίτητη, όχι μόνο για  την άσκηση αλλά και για την δυνατότητα της εξερεύνησης. Η όσφρηση είναι πολύ σημαντική αίσθηση για τα σκυλιά, και με αυτήν αντιλαμβάνονται τον κόσμο γύρω τους. Σκύλος που δεν βγαίνει βόλτα υποφέρει από αισθητηριακή αποστέρηση [βλ. κι' εδώ -- MB]. Σύμφωνα με τους ειδικούς, η ποιοτική ζωή ενός σκύλου είναι κάτι πολύ περισσότερο από στοιχειώδη προστασία, επάρκεια σε τροφή και μια βόλτα που θα τον πηγαίνουμε κάθε τόσο. Και βεβαίως ο κάθε σκύλος έχει την δική του ιδιαιτερότητα και τις δικές του εξατομικευμένες ανάγκες. Για τα σκυλιά, είναι σημαντικό να τους προσφέρονται παιχνίδια  που θέτουν σε λειτουργία και κινητοποιούν τις φυσικές τους δεξιότητες, όπως την όσφρηση και την ανίχνευση (enrichment games).

Επιστήμονες έβαλαν κάμερες για να δουν τι κάνουν τα σκυλιά όταν μένουν όλη μέρα μόνα στο σπίτι και διαπίστωσαν ότι χασμουριούνται, γαβγίζουν, γκρινιάζουν, ουρλιάζουν, και κοιμούνται, εκδηλώνοντας συμπτώματα άγχους και ματαίωσης. Προκειμένου για ένα ζώο, μπορεί αυτό να μας φαίνεται "πρόβλημα πολυτελείας", λέει η βιολόγος επίκουρη καθηγήτρια στο Royal Veterinary College του Λονδίνου, Charlotte Burn, εφόσον όμως το ζώο δεν μπορεί να κάνει κάτι για να το λύσει, αποτελεί μείζον ζήτημα ευζωίας. 

Τα σκυλιά εκφράζουν την ανία τους με δύο τρόπους, λέει η Burn. Ο πρώτος είναι η νύστα: κοιτάζουν με βλέμμα απλανές, χασμουριούνται ή αναστενάζουν. Ο δεύτερος είναι η υπερκινητικότητα και η καταστροφική συμπεριφορά. Προσπαθούν να αλλάξουν την κατάσταση και να ασχοληθούν με κάτι, ακόμα και με πράγματα που δεν τους ενδιαφέρουν, με σκοπό να προκαλέσουν κάτι να συμβεί. 

"Νομίζω ότι τα σκυλιά προσαρμόζονται και συνηθίζουν την έλλειψη αυτονομίας και επιλογών", λέει η ερευνήτρια των γνωστικών λειτουργιών του σκύλου και επικεφαλής του Horowitz Dog Cognition Lab στο Barnard College, Alexandra Horowitz. "Αυτή η συνθήκη όμως δεν είναι καλή για την ευζωία τους. Και μπορεί να μας υποδέχονται με ενθουσιασμό  όταν επιστρέφουμε στο σπίτι, αυτό όμως δεν σημαίνει απαραιτήτως ότι χαίρονται επειδή μας βλέπουν, αλλά επειδή έφτασε επιτέλους το τέλος της σιωπής με την οποία είναι γεμάτο ένα τόσο μεγάλο μέρος της ημέρας τους". 

Ειδικοί στην συμπεριφορά της γάτας πιστεύουν ότι, όπως και τα σκυλιά,  οι γάτες υποφέρουν από ανία επίσης, και αυτό μπορεί να οδηγήσει όχι μόνο σε προβλήματα συμπεριφοράς (βλ. inappropriate elimination), αλλά και σε προβλήματα υγείας. Το αν οι γάτες θα πρέπει να παραμένουν κλεισμένες μέσα στο σπίτι ή να τους παρέχεται η δυνατότητα να περιπλανηθούν για να εξερευνήσουν τον έξω κόσμο, να ασκηθούν και να κυνηγήσουν, είναι ένα ζήτημα που, σε πολλές χώρες, συζητείται ευρέως, ειδικά όταν το κυνήγι απειλεί διάφορα είδη της άγριας ζωής. 

Σύμφωνα με μελέτη του 2013, οι γάτες στις ΗΠΑ σκοτώνουν έως και 4 δισεκατομμύρια πουλιά και πολύ περισσότερα μικρά θηλαστικά, κάθε χρόνο. Η εκτίμηση αυτή, αν και δεν έχει τεκμηριωθεί απολύτως, αποτελεί ένα ενδεικτικό παράδειγμα των συνεπειών της (ημι)εξημέρωσης ενός ζώου που κάποτε ήταν άγριο. Αποτελεί επίσης ένα σημείο αναφοράς της συζήτησης σχετικά με το περίπλοβκο ηθικό ζήτημα του κατά πόσο η φροντίδα για την ευζωία των ζώων συντροφιάς μπορεί να συγκρούεται με την φροντίδα για την ευζωία άλλων ειδών (όπως, για παράδειγμα, το κατά πόσο είναι ηθικά σωστό να σκοτώνουμε τα παραγωγικά ζώα για να ταίζουμε τα ζώα συντροφιάς). 

Καθώς, στις ΗΠΑ, 6 στις 10 γάτες ζουν αποκλειστικά μέσα στο σπίτι, αυτό απαιτεί πρόσθετη φροντίδα. Πολλοί κτηνίατροι προτείνουν, ως αντιστάθμισμα την εκπαίδευση της γάτας να πηγαίνει βόλτα με λουρί. "Χρειάζεται μεγάλη προσπάθεια, προκειμένου να τις αποζημιώσεις για αυτό που τους έχεις στερήσει, και κατάλληλη διαμόρφωση του σπιτιού, όπως για παράδειγμα πρόσβαση σε διαφορετικά επίπεδα, πιο ψηλά από το πάτωμα"(βλ. "κάθετη ανάπτυξη") λέει η Pierce, και συστήνει το βιβλίο Total Cat Mojo: The Ultimate Guide to Life with Your Cat (2017), του Jackson Galaxy, στο κανάλι του οποίου υπάρχουν πολλά βίντεο με οδηγίες για την  διαμόρφωση ενός σπιτιού κατάλληλου για γάτες (βλ. How to Keep Indoor Cats Happy).

Για τα πουλιά, τα ερπετά, τα ψάρια και τα αμφίβια, τα πράγματα είναι ακόμη πιο δύσκολα. Τα ζώα αυτά, σε αντίθεση με τους σκύλους και τις γάτες, είναι από την φύση τους άγρια, καθώς δεν εξημερώθηκαν ποτέ. Ζώα κοινωνικά, πλασμένα για να πετούν, να κολυμπούν και να διανύουν καθημερινά μεγάλες αποστάσεις, δεν είναι κατοικίδια και υποφέρουν στην απομόνωση και την αιχμαλωσία. Καιρός λοιπόν να σταματήσουμε να τα αναπαράγουμε ή/και να τα απομακρύνουμε από το φυσικό τους περιβάλλον για παράνομη διακίνηση και εμπορία (trafficked wildlife). Η διατήρηση άγριων ειδών ειδών ως κατοικίδια πρέπει σίγουρα να απαγορευτεί. Όσα είναι ήδη αιχμάλωτα, ας τελειώσουν την ζωή τους σε όσο το δυνατόν καλύτερες συνθήκες, όσο το δυνατόν μεγαλύτερα κλουβιά και εμπλουτισμένο περιβάλλον. 

Σε έναν κόσμο φτιαγμένο για ανθρώπους, η ζωή των ζώων συντροφιάς είναι γεμάτη ματαιώσεις και ανεκπλήρωτες επιθυμίες. Η δυνατότητα ικανοποίησης των βασικών τους αναγκών εξαρτάται ολοκληρωτικά από κάποιον άνθρωπο. Τα ζώα που κρατάμε στα σπίτια μας ζουν σε έναν κόσμο δικό μας, όχι δικό τους. Κάποιοι μελετητές της ευζωίας των ζώων, μεταξύ των οποίων και η Pierce, αμφισβητούν την ειδυλλιακή εικόνα που έχει δημιουργηθεί γύρω από τον δεσμό που υπάρχει ανάμεσα στους ανθρώπους και τα ζώα συντροφιάς -μια εικόνα που καλλιεργείται και από την βιομηχανία της εκμετάλλευσης των κατοικίδιων, μερικές φορές μάλιστα θέτουν ένα  ριζοσπαστικό ερώτημα: μήπως είναι καιρός να θέσουμε ένα τέλος στην ιδιοκτησία ζώων συντροφιάς; Μήπως τουλάχιστον θα έπρεπε να μειώσουμε τον αριθμό τους, έτσι ώστε να υπάρχουν λιγότερα ζώα που θα ανήκουν σε περισσότερο υπεύθυνους ανθρώπους και θα ζουν καλύτερη ζωή; 

"Είναι πολύ αργά για να να απαγορεύσουμε την κατοχή ζώων συντροφιάς", λέει ο Mark Bekoff, που είναι ηθολόγος στο University of Colorado Boulder και έχει γράψει βιβλία μαζί με την Pierce και την Jane Goodall. "Έχουμε αργήσει μερικές χιλιάδες χρόνια να θέσουμε αυτό το ερώτημα". Σε έναν ιδανικό κόσμο, δεν θα είχαμε φέρει ποτέ τα σκυλιά στη θέση που βρίσκονται σήμερα, λέει επίσης, αναφερόμενος στα προβλήματα που έχει δημιουργήσει στα ζώα η επιλεκτική αναπαραγωγή. Οι άνθρωποι αναπαράγουν τους σκύλους επιλέγοντας να διαιωνίσουν κάποια χαρακτηριστικά που τους φαίνονται ελκυστικά ή χαριτωμένα, εξηγεί, φέρνοντας για παράδειγμα τα ζώα με επίπεδο πρόσωπο, όπως τα γαλλικά bulldog. Τα σκυλιά είναι συναισθανόμενα πλάσματα με ιδιαίτερες και διαρκείς ανάγκες και, για να τους προσφέρει κάποιος μια καλή ζωη, πρέπει να διαθέσει χρόνο, υπομονή, ενεργητικότητα και χρήματα. Η κουλτούρα μας για τα ζώα συντροφιάς θα πρέπει ν' αλλάξει, η  μαζική παραγωγή κουταβιών στα puppy mills να απαγορευτεί, και το μότο να γίνει "λιγότερα ζώα με καλύτερη ζωή", συμπληρώνει. 

Μ' αρέσει να ζω με σκύλους, σκέφτομαι όμως ότι η ιδιοκτησία αυτών των ζώων είναι κάτι που θα πρέπει να επαναπροσδιοριστεί από ηθική άποψη, και ίσως ν' αλλάξει στο μέλλον, λέει η  Alexandra Horowitz. 

Ο Gary Francione και η Anna Charlton είναι ένα ζευγάρι που διδάσκουν Νομικά στο Rutgers University του New jersey και  πρεσβεύουν την κατάργηση της ιδιοκτησίας ζώων συντροφιάς. "Τα οικόσιτα ζώα εξαρτώνται πλήρως από τους ανθρώπους που ελέγχουν κάθε πτυχή της ζωής τους", έγραψαν σε ένα προκλητικό άρθρο*** για το Aeon, το 2016. 

"Σε αντίθεση με τα παιδιά που κάποια στιγμή αυτονομούνται, τα ζώα μένουν εξαρτημένα για πάντα. Αυτό είναι άλλωστε και το νόημα της εξημέρωσης: η εξάρτηση. Τα ζώα μένουν μονίμως σε έναν κατώτερο κόσμο τρωτότητας, περιμένοντας να πάρουν από εμάς ο,τιδήποτε έχει σχέση με τη ζωή τους. Σύμφωνα με την νομοθεσία, τα ζώα αποτελούν ιδιοκτησία μας, γι' αυτό και τα κριτήρια της ευζωίας τους θα παραμένουν πάντοτε χαμηλά. Αυτά που ήδη υπάρχουν θα πρέπει να τα φροντίσουμε, και να μην αναπαράγουμε νέα. Όταν μιλάμε για τα δικαιώματα των ζώων, πρωταρχικά αναφερόμαστε σε ένα τους δικαίωμα: το δικαίωμα να σταματήσουν να αποτελούν ιδιοκτησία μας".  

Ο Αμερικανός τηλεπαρουσιαστής και υπέρμαχος της προστασίας ΟΛΩΝ των ζώων, Bob Barker, είχε πρωτοστατήσει στην εκστρατεία ελέγχου του υπερπληθυσμού των ζώων συντροφιάς από το 1979. Εκτιμάται ότι, εκείνη την εποχή, κατέληγαν στην εγκατάλειψη και την ευθανασία γύρω στα 10 εκατομμύρια ζώα συντροφιάς κάθε χρόνο. Σήμερα, μόνο στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, θανατώνονται 920.000 ΥΓΙΗ ζώα το χρόνο, ως πλεόνασμα που δεν το θέλει κανείς. Ο αριθμός αυτός, αν και πολύ χαμηλότερος από ότι ήταν τα προηγούμενα χρόνια, εξακολουθεί να αντικατοπτρίζει μια πολύ θλιβερή πραγματικότητα που πρέπει ν' αλλάξει. Οι στειρώσεις, η καλή οργάνωση των καταφυγίων, οι φιλοζωικές οργανώσεις και οι ενημερωτικές εκστρατείες έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην μείωση αυτή. 

Το σύνθημα "Adopt, don't shop" συνέβαλε σε μια αλλαγή του τρόπου απόκτησης και μεταχείρισης των ζώων συντροφιάς, πάρα το γεγονός όμως ότι, σήμερα, ένα ποσοστό 30 ως 40 τοις εκατό των κατοικιδιων που υπάρχουν στις ΗΠΑ έχουν υιοθετηθεί από καταφύγια, τα "εργοστάσια" μαζικής παραγωγής κουταβιών (puppy mills) εξακολουθούν να υπάρχουν. Στις επιχειρήσεις αυτές, τα σκυλιά εκτρέφονται και πωλούνται με τρόπο που θυμίζει περισσότερο την παραγωγή αναλώσιμων προϊόντων της βιομηχανοποιημένης κτηνοτροφίας, και λιγότερο την απόκτηση νέων μελών προς ένταξη στις οικογένειες των ανθρώπων. Τι θα γινόταν όμως αν όλοι στείρωναν τα ζώα τους και αν όλοι υιοθετούσαν μόνο από καταφύγια; Αν κάποια στιγμή τα ζώα τελείωναν, πως θα ήταν ο κόσμος μας χωρίς αυτά; Το ερώτημα βεβαίως είναι υποθετικό, ανεξάρτητα όμως με τη γνώμη που μπορεί να έχει ο καθένας, η διατήρηση ζώων συντροφιάς δεν είναι ατομική υπόθεση. Είναι μια σχέση μέσα στην οποία, αναμφίβολα, οι άνθρωποι παίρνουν πολύ περισσότερα από όσα δίνουν****. 

Για να εξυπηρετήσει την εξέλιξη των εργαζόμενων οικόσιτων ζώων  σε "ζώα συντροφιάς", η σημερινή  βιομηχανία κατοικίδιων ζώων (με τζίρο 136 δισεκατομμυρίων δολαρίων - το νούμερο αναφέρεται μόνο στις ΗΠΑ, όχι στην παγκόσμια αγορά) εκτρέφει και διακινεί δεκάδες εκατομμύρια ζώα ετησίως (συχνά σε άθλιες συνθήκες), παρέχοντας παράλληλα διάφορα προϊόντα που χρειάζονται (ή και δεν χρειάζονται) τα σύγχρονα κατοικίδια (τροφές, παιχνίδια, αξεσουάρ, γιατρικά, μέχρι και αρώματα). Οι εκτροφείς σκύλων χρησιμοποιούν την Γενετική***** για να κάνουν ορισμένες ράτσες ιδιαίτερα ευκίνητες, μικρές ή χαριτωμένες - με άλλα λόγια, πιο ελκυστικές για τους ανθρώπους και πιο εμπορεύσιμες. Η πιο δημοφιλής ράτσα στην Αμερική, το γαλλικό μπουλντόγκ, όπως και οι άλλες βραχυκεφαλικές φυλές με επίπεδο πρόσωπο (flat faced) υποφέρουν από διάφορα προβλήματα υγείας, λόγω της αφύσικης ανατομίας τους. Η συνεργάτιδα του Vox, Tove Danovich, αποκαλεί  το γαλλικό μπουλντόγκ "μια φυλή που παραμορφώθηκε για να μας κάνει τα κέφια". 

"Συμμερίζομαι τις αμφιβολίες της Horowitz, και βρίσκω πειστικές τις απόψεις του Francione και της Charlton", γράφει ο Kenny Torrella σε άρθρο του με τίτλο "The case against pet ownership: Why we should aim for a world with fewer but happier pets". Δεδομένης όμως της δημοφιλίας των ζώων συντροφιάς, όπως και του πανάρχαιου δεσμού των ανθρώπων με αυτά, βλέπω την κατάργηση της ιδιοκτησίας τους ως μια πολιτική και πολιτιστική ουτοπία. Κάτι πιο ρεαλιστικό θα μπορούσε να είναι μια ριζική αναθεώρηση του τρόπου με τον οποίον τα αποκτούμε και τα μεταχειριζόμαστε, χωρίς να ξεχνάμε επίσης και τι τους οφείλουμε. Πιστεύω πως, αν τα ζώα συντροφιάς ήταν λιγότερα, ο κόσμος (τους) θα ήταν καλύτερος, όσο όμως στα καταφύγια εξακολουθούν να υπάρχουν "αζήτητα" που χρειάζονται υιοθεσία, ένα όχι και τόσο καλό σπίτι μπορεί να είναι η μόνη λύση για αυτά. Το να σώσεις έναν σκύλο ή μια γάτα είναι μόνο η αρχή, για να αλλάξει όμως η ευρύτερη πραγματικότητα χρειάζεται μια συνολικότερη θεώρηση, σε ατομικό, κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο.   

: 

Με πληροφορίες από το άρθρο του Kenny Torrella με τίτλο "The case against pet ownership: Why we should aim for a world with fewer but happier pets", που δημοσιεύτηκε τον Απρίλιο του 2023, στο FUTURE PERFECT του Vox (Fb,Twitter)

Photo1 

Photo2

Photo3

Παραπομπές

*Jessica Pierce: wikipedia, books, about, psychologytoday, aeon

**Η τιμωρητική εκπαίδευση δεν πηγάζει μόνο από σκληρότητα και αμορφωσιά, αλλά και από την θεωρία της κυριαρχικότητας ("Alpha Dog" theory), την οποία  εισήγαγε ο Ελβετός ζωολόγος Rudolf Schenkel, το 1947. Πρόκειται για μια θεωρία που βασίστηκε στην μελέτη μιας ομάδας λύκων, μη συγγενών μεταξύ τους, που αναγκάστηκαν να συμβιώσουν στην αιχμαλωσία. Μελετώντας αυτήν την ομάδα, ο Schenkel κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα κοπάδια των λύκων αποτελούνται από άτομα που μάχονται μεταξύ τους, διεκδικώντας την αρχηγία. Τέτοιες μάχες καταλήγουν στην επικράτηση του ισχυρότερου ατόμου, το οποίο και αναδεικνύεται αρχηγός της αγέλης. Τα συμπεράσματα του Schenkel ίσχυαν για τους συγκεκριμένους λύκους που μελετήθηκαν, λανθασμένα όμως επεκτάθηκαν πρώτα σε ελεύθερους άγριους λύκους και μετά σε σκύλους, και τελικά στην αλληλεπίδραση σκύλου-ανθρώπου, με δυσάρεστα αποτελέσματα, καθώς (μεταξύ άλλων) μετα-ανάλυση διαπίστωσε ότι η τιμωρητική εκπαίδευση μπορεί να αυξήσει τον φόβο, το στρες και την επιθετικότητα. Μια καλή αρχή για λιγότερο ανθρωποκεντρική και περισσότερο ζωοκεντρική  διατήρηση κατοικίδιων είναι η θετική εκπαίδευση  και η εκμάθηση συνεργασίας (cooprative care)  Εμπειρογνώμονες όπως η Jessica Pierce, η Alexandra Horowitz, ο Jackson Galaxy, ο Mark Bekoff και ο ανθρωποζωολόγος ειδικός στις γάτες John Bradshaw έχουν να προσφέρουν πολύτιμο επιμορφωτικό υλικό (βλ. και psychologytoday).

***The case against pets: https://aeon.co/essays/why-keeping-a-pet-is-fundamentally-unethical [Ο Gary Fractione θεωρεί ότι τα ζώα συντροφιάς δεν ανήκουν πουθενά, ούτε στον φυσικό κόσμο αλλά ούτε και στον ανθρώπινο, και αποκαλεί τα σκυλιά του "non human refugees". Βλ. Animal Rights and Domesticated at  Nonhumans]

****Το πόσο άνιση είναι η σχέση ανάμεσα στα ζώα και τους ιδιοκτήτες τους φάνηκε και στην περίοδο της πανδημίας, κατά την οποία  ένα στα πέντε νοικοκυριά των ΗΠΑ υιοθέτησαν νέο κατοικίδιο. Όταν όμως οι ιδιοκτήτες επέστρεψαν στη δουλειά, τα ζώα άρχισαν να εκδηλώνουν άγχος αποχωρισμού (separation anxiety) και να εκδηλώνουν ανεπιθύμητες συμπεριφορές (γαυγίζοντας, καταστρέφοντας, λερώνοντας μέσα στο σπίτι κλπ) και εγκαταλείφθηκαν. 

*****Για τα προβλήματα υγείας στα οποία οδήγησε η ανεξέλεγκτη εκτροφή των καθαρόαιμων σκύλων, αναζητείστε το ντοκιμαντέρ του BBC "Pedigree Does Exposed" (2008) σε σκηνοθεσία της Jemima Harrison (blog, Fb, Twiiter)

Σχετικά άρθρα: 

The case against pets: is it time to give up our cats and dogs? at Pets (The Guardian, Σεπτέμβριος 2023)

Want to truly have empathy for animals? Stop owning pets  by Troy Vetesse (The Guardian, Φεβρουάριος 2023)

Pets: is it ethical to keep them? by Corey Lee Wrenn (THE CONVERSATION, Απρίλιος 2019)

 

.